‘Demir atlar’ın masal dünyası

Habil Tangören - Günlük hayatın koşuşturmasından, iş yerindeki stresten, insanı boğan trafik çilesinden, kısaca gündelik yaşamın üstünüze üstüne gelen karabasanından kısa süre de olsa kaçmak istersiniz değil mi? Hadi o zaman sizi ‘demir atların’ masal dünyasına götüreyim.

ABD’de 1800’lü yıllarda kızılderililer, ‘demir at’ diye tanımladıkları trenlerin topraklarından geçmesine karşı yıllarca mücadele etti. Ancak hem bu mücadeleyi, hem de ata topraklarını kaybetti. İşte o demir atların minyatürleri, günümüzde modern yaşamın baskısı altındaki kent insanının hayal dünyasında kendine geniş bir yer buldu. Model trencilik, ülkemizde  çok yaygın olmasa da meraklılarının büyük bir tutkuyla bağlandığı bir hobi dalı oldu.

Hayal dünyasına adım atın

Evet ben de bir model trenciyim. Çocukluğumdan beri beni saran trenlerin egzotik dünyasını şimdi model trencilikle sürdürüyorum. Günümüzde artık nostaljik bir simge haline gelen trenlerin minyatürleriyle bir masal dünyasına giriyoruz. Model trencilik lokomotiflerin, vagonların, rayların ve demiryolu çevresindeki birçok nesnenin küçültülmüş ölçekte modellenmesidir. Bu kavram Amerika’da “Model Railroading”, İngiltere’de “Railway Modelling”, Almanya’da “Modell Eisenbahn” olarak kullanılmaktadır. Model trencinin hayal dünyasına bağlı olarak yarattığı masal dünyası lokomotifler, vagonlar, raylar, sinyaller, yollar, diğer araçlar, ışıklar, insan ve hayvan figürlerinin yanısıra, çevredeki dağları, gölleri, ormanları, köprü ve tünelleri de kapsamaktadır.

Kemal Omay ve Barbaros Ağırbaş, içinde kayak merkezi, teleferiği ve sıcak hava balonu bulunan 15 metrekarelik hayal dünyasında her şeyi unuttuklarını söylüyor.

Gerçeğinin birebir aynısı

Model trenciler, genellikle ilk dioramalarına evdeki yer sorunu yüzünden küçük ölçekte başlar. Ancak -benim gibi- işin içine girdikçe dağları, gölleri, evleri, figürleri ekledikçe bu işten aldığı keyif de katlanır ve dioramayı adım adım büyütür.

Model trenler, gerçek trenlerin belli oranlarda küçültülmüş halleridir. Model trencilikte genellikle kullanılan ölçek 1/87’dir. Yani bir lokomotif ya da vagon, gerçeğinin 87’de biri ölçüsündedir. Bunun yanında 1/160, 1/32 ve 1/22 olarak ölçeklendirilmiş modeller de vardır. Model trencilikte dioramayı tasarlarken hayal gücünüz çok önemlidir. Kurguda sınır yoktur. Tamamen hayalinizdeki şehri kurgulayabilirsiniz. Dioramanıza yeni eklentiler yaparken, mesele bir dere kurgularken, derenin yanında balık tutan insanların yanında hissediyorsunuz kendinizi, ya da plajda güneşlenenlerin arasında buluveriyorsunuz...

Model trencilik, ülkemizde üretim olmadığı ve yurt dışından getirildiği için pahalı bir keyiftir. Örneğin modeline göre buharlı, dizel ya da elektrikli lokomotifler Avrupa ülkeleri ve ABD’de aşağı yukarı 150 dolardan (yaklaşık bin 300 TL) başlayan fiyatlarla hobi tutkunlarının beğenisine sunuluyor. Tabii bu ürünlerin ülkemize gelişi -gümrük, kargo ve vergiyi de katarsanız- 2 bin liraları buluyor. Ancak bazı internet sitelerinde ve Facebook gruplarında uygun fiyatlı ürünler de bulunabiliyor. 

Model trencilik, yoğun emek sarf edilerek yapılan fakat buna karşılık ruhunuzu dinlendiren, vücudunuzu ve beyninizi farklı şekilde çalıştıran ve yaşam enerjinize katkıda bulunan bir hobi çeşididir. Model trencilik, kuracağınız diorama sayesinde size marangozluktan mimarlığa, mühendisliğe, boyacılıktan resme, elektrikten mekaniğe kadar uzanan geniş bir yelpazede bir bilgi birikimi sağlıyor.

‘Oğluma aldığım trenle başladım’

Kemal Omay, model trencilerin yakından tanıdığı bir isim. Model Trenciler Kulübü’nün en eski üyeleri olan Kemal Omay, Barbaros Ağırbaş, Ufuk Baysal, Ferda Genç ve Doğan Gür üç yılda hazırladıkları görkemli kurguyla masal alemine dalıyor. Omay model trenlerin hayal dünyasına nasıl adım attığını anlatırken şunları söyledi: “1986 yılında oğluma aldığım trenle modelciliğe başladım. Oğlum da başka bir hobiye yöneldi. Model trencilik bence dünyanın en keyifli hobisi. Diorama ile uğraşırken dünyayı unutuyorsun, tüm sıkıntıları unutuyorsun, başka bir aleme giriyorsun. Yarattığın şehir de mutlu insanların olduğu bir şehir. Ve sen bu masal dünyasında o mutlu insanlarla birlikte yaşıyorsun. ”

Model trenciliğin öncü isimlerinden

Türkiye’de model trencilik denilince akla Harun Yamanlar gelir. Model trenciliğin bugünlere gelmesinde Yamanlar’ın büyük emeği vardır. Model tren tutkunlarını bir araya getirmek ve bu sektördeki gelişmeleri modelcilere aktarmak için 2006’da Türkiye’nin ilk Model Trenciler Kulübü’nü ve Model Trenciler Forumu’nu kuran Yamanlar, model trenciliğin ülkemizde tanıtılması, sevilmesi ve yaygınlaşması için çalışmalar yaptı. 1983 yılında kurduğu Proses Elektronik ile Türkiye’de bir ilk olarak model trenler için elektronik kendin yap kitlerini üreten Yamanlar, dünyanın çeşitli ülkelerindeki dev model tren üreticilerine parçalar ve sistem ürünlerini ihraç ediyor.

Hobi: Elektriğimizi topraklama sistemi

Erol İzci, Zeytinburnu’ndaki hobi mağazasıyla “büyük çocuklar”a hizmet veriyor. İzci, hobi konusunda şunları söylüyor: “Günlük hayatın keşmekeşiyle üzerimizde oluşan statik elektriği nasıl topraklayacağız? Tabii ki hobi ile. Hobi, insanların topraklama sistemi diyebilirim. İşte benim küçük dünyam. Küçük ama, o minicik modeller sayesinde içimizdeki O çocuk hiç ölmeyecek! Küçükken tren yoluna gidip arkadaşlarımızla çay kaşığı, gazoz kapağı ezmedik mi raylarda ? Şimdi de minyatür trenlerin rayları üzerinde o metal parçalarını eziyoruz...

O bir ‘tren doktoru’

Ali Aksın, deyim yerindeyse “tren doktoru.” Modelcilerin bozulan ya da kırılan trenlerini büyük bir titizlikle tamir ediyor. Aksın, “Modelciler getirdikleri trenlerinin biran önce tamir edilmesini istiyor. Hatta, ‘bekleyeyim de alıp gideyim’ diyenlere dert anlatmakta zorlanıyorum. Trenini bırakanlar, çocuğunu yatılı okula bırakıp gitmiş gibi gözleri arkada kalıyor” diyor. Meraklılarına kurgu da hazırlayan Ali Aksın, çocukluğunda kendi trenlerini söküp takarak, tamir ederek bugüne geldiğini söylüyor.

Model tren tutkunu Yıldırım Şar’ın gerçeğinden ayırt edilemeyecek mükemmellikteki kurgusu, görenlerin büyük hayranlığını kazanıyor. Dioramayı incelerken kendinizi içinde buluyorsunuz...

En büyük minyatür kent

Miniatur Wunderland. Dünyanın en büyük model tren kurgusu Almanya’nın Hamburg kentinde 2000 yılında tamamlandı. Yaklaşık maliyeti 36 milyon euro olan bu muhteşem proje, her yıl milyonlarca turisti kendisine hayran bırakıyor. İşte rakamlarla dünyanın en büyük model demiryolu kurgusu: 15.7 kilometre demiryolu, 1040 adet çeşitli model lokomotif, 10 binden fazla vagon, 269 bin insan ve hayvan figürü, 4 bin 340 bina, 9 bin 250 mini araba, 130 bin ağaç, 300’den fazla çalışan figürü.