İstanbul’un emektarları

İstanbul’un toplu taşıma tarihi konusundaki en önemli uzmanları sayılan araştırmacı-yazar Akın Kurtoğlu ve Mustafa Noyan yıllar süren çalışmalarının sonunda “İstanbul’un 100 Ulaşım Aracı” isimli eseri gün yüzüne çıkardı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş tarafından baskısı yapılan kitapta, 1820’lerden günümüze, şehir içi ulaşımında hizmet veren ve İstanbul’la özdeşleşen 100 ulaşım aracı özel arşiv fotoğrafları eşliğinde kaleme alındı.
Boğaziçi’nde hizmet vermeye başlayan ilk vapurdan Marmaray’a dek uzanan geniş yelpazede, İstanbul’un ulaşım serüvenini gözler önüne seren çalışmada kentle özdeşleşen vapurlar, otobüsler, trenler, feribotlar, tramvaylar, dolmuşlar, minibüsler, metrolar, deniz otobüsleri, finiküler ve deniz motorları kronolojik sıra ile aktarıldı. Kitapta ilginç konu başlıkları arasında İstanbul’un ilk ve tek troleybüsü Tosun, dünyanın ilk arabalı vapurları Suhulet, Sahilbent ve Karamürsel’in hikâyeleri yer alıyor.

İlk Türk troleybüsü
İstanbul’un ulaşım tarihine damgasını vuran araçlara ait nostaljik karelerin de yer aldığı kitapta, megakente gelen ilk yandan çarklı buharlı vapur olan Buğu’nun da hizmetlerine fotoğraflar eşliğinde yer veriliyor.
“Şehir içi taşımacılığında son derece ekonomik oldukları görülen troleybüslerin ekonomik sıkıntılar sebebiyle ithalat yoluyla sayılarının artırılmasının mümkün olamayacağı anlaşılınca, İETT alternatif bir çözüm üzerinde yoğunlaştı: Kendi troleybüsünü kendisi imal etti. İçlerinde elektrik mühendisi Vural Erül Bey’in bulunduğu bir grup cefakar ve azimli İETT personeli, aylar süren çalışmalar sonucunda Latille-Floirat otobüsü “İlk Türk Troleybüsü” olarak yeniden inşa etti.
Bir avuç İETT çalışanı kısıtlı imkanlarıyla, kendi torna ve takım tezgahlarında, bir aracı elektro motor tahrikli olarak tekrar oluşturdu. İstanbul yollarında zaman içinde çalışmış olan binden fazla otobüse nasip olmayan bu şans, toplu taşımada gözden çıkarılmış olan bir “Latille-Floirat” otobüse kısmet olmuştu. Troleybüs tamamen bizim çalışmamızla yapıldığı için de, bize yakışan bir isim konulması düşünüldü. Ve karar verildi. İlk Türk troleybüsünün adı ‘TOSUN’ oldu.”

‘Dolmuş’a merhaba
“İstanbul’da ‘dolmuş’ adı verilen taşıma sisteminin ortaya çıkışı, ilk otomobillerin şehre getirilmesinden yaklaşık 20 yıl sonraya rastlar. 1927 yılında sayıları bine ulaşan taksilerin diğer toplu taşıma araçlarına göre daha pahalı olması, bir takım uyanık girişimcileri farklı çözüm arayışlarına soktu.
1929’daki ekonomik kriz ve sonrasında yaşanan sıkıntılar nedeniyle taksi kullanımının iyice düşerek neredeyse sıfıra inmesi üzerine ilk defa 1931 Eylül’ünde 60 otomobille ‘Karaköy-Beyoğlu’ ve ‘Eminönü-Taksim’ arasında 10’ar kuruş karşılığında yolcu taşınmasına başlandı. Taksi sınıfına girmeyen, 8 kişinin altında kalan kapasiteleri nedeniyle otobüs olarak da kabul edilmeyen bu otomobiller halk tarafından isimlendirilmekte gecikmedi: ‘Dolmuş’...”

Direksiyonları sağda
“Belediye otobüslerinin şehir hayatına girdiği kırklı yılların ortalarında, İsveç’ten 5 araba satın alındı. Dışarıdan bakıldığında diğer otobüslerden herhangi bir farkı olmayan bu araçları, aslında diğer benzerlerinden ayıran çok önemli bir detay vardı: ‘Direksiyonları sağdaydı.’ İkinci Dünya Savaşı yıllarında Avrupa’dan otobüs temin etmek çok zor, neredeyse imkansıza yakındı.
Uygun bir teslimat seçeneğiyle karşılaşıldığında İdare’nin bu alternatifi reddetme gibi bir lüksü olmadığı için, 1945’te İETT’ye teklif edilen ve direksiyonları sağda olacak şekilde imalatları yapılan Scania-Vabis Bulldog-41 modellerinden 5’i satın alındı. Araçların trafik akış yönüne ters düşen kullanım zorlukları bazı kazalara neden olsa da, neyse ki büyük sıkıntılar doğurmadı.”

Tarihi otobüs yeniden İstanbul caddelerinde

2. Dünya Savaşı’nda İstanbul’da toplu taşıma aracı olarak kullanılan tarihi Scania Vabis, İETT tarafından orijinalliği korunarak yeniden imal edildi. 1940’lı yılların şarkılarının dinlenebildiği müzik sistemine de sahip olacak nostaljik otobüs, Kurban Bayramı’nda sefere çıkmaya hazırlanıyor.