Yeniden Ziya Gökalp

SOSYAL BİLİM DİSİPLİNİNE GİRİŞ. Mehmet Alkan'ın hazırladığı "Prens Sabahattin'in Bütün Eserleri" yayımlandı; başka bir yazımda ele alacağım."Ziya Gökalp'in Bütün Eserleri" dizisinin ilk cildi, "Ziya Gökalp, Kitaplar 1" adını taşıyor; yayına hazırlayan, M. Sabri Koz... Bu ciltte, Gökalp'in çok uluslu bir imparatorlukta milletleşme teorisi yaptığı "Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak" adlı eseri yer alıyor. Gökalp'in Cumhuriyet için yazdığı meşhur "Türkçülüğün Esasları" ile yine Cumhuriyet için yazdığı ve Halk Fırkası'nın ilkelerini tespite çalıştığı "Doğru Yol" adlı kitapçığı da bu ciltte... Bunları okuduğumuzda Gökalp'in Kemalizmle uzlaştığı ve ayrılığa düştüğü konuları sezmek mümkündür.Niyazi Berkes, Erol Güngör ve Taha Parla gibi uzmanların belirttikleri üzere, Kemalizm Gökalp'e saygı gösterse de ilgi ve itibar göstermemişti. Eseri yayına hazırlayan Sabri Koz, Gökalp'in kitap ve yazılarının yeni harflerle yayımlanmasının 1939'da başladığını yazıyor. Bunu ilginç bulduğumu belirtmeliyim.Anlaşılabilir sebeplerle, devrim, evrimci sosyologa çok ilgi duymamış.Kitapta Gökalp'in İslam öncesi Türk sosyolojisine ilişkin araştırmaları, "Türk Medeniyet Tarihi" ve Malta sürgünü sırasında verdiği konferanslar da yer alıyor. Yapı Kredi Yayınları'nı kutluyorum: Bizde sosyoloji ilmini kuran iki büyük sosyologumuzun "Bütün Eserleri"ni yayımlıyor: Ziya Gökalp ve Prens Sabahattin... Kitapta yer alan ön önemli bölümlerden biri, uzun süre gözlerden uzak tutulmuş olan "Türk Aşiretleri Hakkında Sosyolojik Tetkikler" adlı eseridir. Diyebilirim ki, yeni Türkiye'nin en önemli sorunu ve endişesi Kürt meselesi olduğu halde, bu konudaki tek bilimsel araştırma Gökalp'in bu eserinden ibarettir!Kitabın bu bölümünü yayına hazırlayan rahmetli Şevket Beysanoğlu'nu saygı ile anıyorum. Böylece Gökalp'in Kürt aşiretleri hakkındaki iki raporu, eksiksiz olarak ve dilini bozmadan yayımlanmış oluyor.Gökalp, Ankara'ya geldiğinde bu konunun önemine dikkat çekmiş ve bir İlmi Araştırma Enstitüsü kurulmasını tavsiye etmişti. Gökalp, Malta'dan Fuat Köprülü'ye yazdığı bir mektupta Diyarbakır'da bir Etnografya Müzesi kurmak istediğini de belirtir. Büyük sosyologun bir arzusu da "Anadolu'yu adım adım dolaşarak" Türkiye'nin sosyolojik röntgenini çekmekti.Maalesef Ekim 1924'te 48 yaşında iken, dostlarının yardımına muhtaç bir halde vefat etmesi üzerine bu bilimsel projeler de artık kimsenin aklına gelmemiştir.Yapı Kredi Yayınları'nın kitabında bu bölüme tekrar göz attığımda, Emekli Orgeneral Aytaç Yalman'ın Fikret Bila'ya söylediklerini hatırladım: Kürt meselesi, böyle politize olmadan, terörle bütünleşmeden, henüz sosyal aşamadayken çözülebilirdi ama bunu görmek için Gökalp gibi bir ışık çoktan sönmüştü. Kürt aşiretleri... Gökalp'in "Bütün Eserleri" dört cilt olacak; ilk iki cilt kitaplarından oluşurken üçüncü ve dördüncü ciltlerde Gökalp'in makaleleri yer alacak. İkinci ciltte, büyük sosyologun "İlm-i İçtima-ı Hukuki" (Hukuk Sosyolojisi) adlı eserini ilk defa eksiksiz olarak okuyabileceğiz.Gökalp'ten sonra dünyada ve bizde sosyal bilimler elbette çok gelişti. O maalesef bir Weber'i bile tanımamıştı. Elbette Gökalp'in bazı görüşleri de eskimiştir, ama ele aldığı konulardan önemlice bir kısmı hâlâ Türkiye'nin gündemindedir.Dahası, hâlâ gündemimizdeki bu sorunlara maalesef 'Gökalp düzeyinde' baktığımızı söylemek biraz zordur! 'Uluslaşma' ve 'muasırlaşma' konuları dahil buna!..Ziya Gökalp'i okumak zihni bir sosyal bilim disiplini kazanmak için iyi bir başlangıçtır. Derinlikli sorunlarımızın köklerine inmek için Gökalp'i ve Sabahattin'i okumak ufkumuzu genişletir. YKY, Gökalp ve Sabahattin'den başka "önde gelen ve bugüne etkileri ve izleri kalan düşünce adamlarımızın" da toplu eserlerini yayımlayacak. Tekrar kutluyorum. Düşüncemizin kökleri