Komisyondan geçti söz Genel Kurul’un

Ak Parti’nin, MHP Genel Başkanı Devlet Bahçeli’nin 11 Ekim çıkışının ardından MHP ile yürüttüğü müzakereler sonucu hazırlayıp, 10 Aralık’ta TBMM’ye sunduğu sistem değiştiren anayasa değişiklik teklifi son günde 17 saat mesai yapan TBMM Anayasa Komisyonu’nda dün sabah 07.00’de kabul edildi.

Başkanlık sisteminin, “Cumhurbaşkanlığı” üzerinden kurgulandığı, HSYK’nın sil baştan dizayn edildiği, seçilme yaşını 18’e düşüren, milletvekili sayısını 550’den 600’a çıkaran teklif, 10 günlük gerilimli mesainin ardından Ak Partili ve MHP’li komisyon üyelerinin oylarıyla geçti. Teklif; TBMM’de 330 engelini aşıp, referandumda da geçerli oyların yüzde 50’den fazlasını alabilirse, Türkiye 3 Kasım 2019’da ilk kez birlikte yapılması öngörülen Cumhurbaşkanlığı ve TBMM seçimlerinin ardından parlamenter sistemden, yürütmenin tüm yetkilerinin Cumhurbaşkanı’nda toplanacağı Cumhurbaşkanlığı sistemine geçecek. Geçiş sürecinde ise Türkiye’de, “Partili Cumhurbaşkanı” modeli uygulanacak.

CHP ve HDP’liler teklifle rejim değişikliği yapıldığını savunurken, komisyonda sık sık, Ak Parti’nin tartışmaları, “kifayeti müzakere” önergesi ile bitirerek oylamaya geçmesi nedeniyle tartışma yaşandı. Milletvekilleri arasında tekmeli-yumruklu kavgalar yaşanmadı, ancak karşılıklı hakaret ve küfürlerin havada uçuştuğu hararetli sözlü tartışmalarda zaman zaman pet su şişeleri fırlatıldı, zaman zaman sloganlar atıldı.

Fire hesapları

Başbakan ve Bakanlar Kurulu’na ait olan yürütme yetkisinin, tarihi 3 Kasım 2019 olarak belirlenen Cumhurbaşkanı ve milletvekili genel seçimlerinin ardından Cumhurbaşkanı’na devrini öngören teklif için gözler artık Meclis Genel Kurulu’na çevrildi. Ocak ayının ikinci haftasında Genel Kurul’da ele alınması beklenen düzenleme 330 ve üzeri oyla kabul edilmesi halinde, Cumhurbaşkanı’nın onayını takip eden 60. günden sonraki ilk pazar referanduma sunulacak. Teklifin 330 engeline takılmadan referanduma sunulabilmesi için Genel Kurul’daki gizli oylamada MHP’den en az 14 milletvekilinin, 316 oy gücü bulunan Ak Parti’ye destek vermesi gerekiyor. Ak Parti yönetimi MHP’nin bu desteği vereceğine inanırken, kulislerde MHP’den de Ak Parti’den de fire olabileceği hesapları yapılıyor.

MHP ‘nötr’ kaldı

MHP, “tam mutabakatıyla hazırlanıp, rötuşlanmasına” karşın, komisyon aşamasında, “renk vermeyen” bir strateji izledi. MHP’li komisyon üyeleri Mehmet Parsak ve Oktay Öztürk, toplantılarda ağırlıklı olarak partilerine yönelik sataşmalara yanıt vermeyi tercih ederken, hiçbir oylamada el kaldırmadı.

Alkışlarla...

Teklifin tümünün oylaması dün sabah 06.55’te yapıldı. Ak Partililer teklifin kabulünü alkışlarla kutladı. TBMM Anayasa Komisyonu Başkanı Mustafa Şentop, muhalefet şerhi yazımı için partilere 2 Ocak Pazartesi saat 16.00’ya kadar süre verdi.
Adalet Bakanı Bekir Bozdağ teklifin kabul edilmesinin ardından yaptığı konuşmada, komisyonun anayasalar içinde en büyük reformun ilk adımını attığını söyledi. Ak Parti Grup Başkanvekili Mustafa Elitaş’ın teklifin imza sahibi olarak söz talep etmesi üzerine, CHP’li Engin Altay’ın “İmza sahipleri söz istemesin, camiye gitsin Allah’tan af dilesin” demesi salonda gülüşmelere yol açtı.

Yeni sistem neyi getiriyor?

TBMM Anayasa Komisyonu’nda kabul edilen Cumhurbaşkanlığı sistemi teklifiyle getirilen belli başlı düzenlemeler şöyle:
Milletvekili sayısı 550’den 600’e çıkarılacak.
Milletvekili seçilebilme yaşı 25’ten 18’e indirilecek.
Cumhurbaşkanı, 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilecek. Cumhurbaşkanının görev süresi 5 yıl olacak. Bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek.
Cumhurbaşkanlığına, siyasi parti grupları, en son yapılan genel seçimlerde toplam geçerli oyların tek başına veya birlikte en az yüzde 5’ini alan partiler ile en az 100 bin seçmen aday gösterebilecek.
Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin TBMM üyeliği sona erecek.
Cumhurbaşkanı seçilenin partisiyle ilişiği kesilmeyecek.
Cumhurbaşkanına, “devlet başkanı” sıfatı getiriliyor ve yürütme yetkisi veriliyor.
Cumhurbaşkanı bir veya daha fazla cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilecek.
Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları, bakanları ve üst kademe kamu yöneticilerini atayacak ve görevlerine son verecek.
TBMM adına, Türk Silahlı Kuvvetleri’nin başkomutanlığını temsil edecek.
Türk Silahlı Kuvvetleri’nin kullanılmasına karar verecek.
Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek. Kanunda açıkça düzenlenen konularda, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler ile ilgili Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Ancak OHAL dönemlerinde bu sınırlama uygulanmayacak.
Halen sadece “vatana ihanetle” suçlanabilen Cumhurbaşkanı hakkında, yeni sistemde bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun (301) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. 360 milletvekilinin oyu ile soruşturma açılabilecek. TBMM üye tam sayısının üçte ikisinin (400) gizli oyuyla Yüce Divan’a sevk edilebilecek. Yüce Divan yargılaması en çok 6 ay içinde kesin olarak sonlandırılacak. Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen Cumhurbaşkanı seçim kararı alamayacak. Yüce Divan’da seçilmeye engel bir suçtan mahkum edilen Cumhurbaşkanı’nın görevi sona erecek.

Vekalet yardımcıya

Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde 45 gün içinde cumhurbaşkanı seçimi yapılacak. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı, Cumhurbaşkanlığı’na vekâlet edecek ve Cumhurbaşkanı’na ait yetkileri kullanacak. Genel seçime bir yıl ve daha az kalmışsa TBMM seçimi de cumhurbaşkanı seçimiyle yenilenecek. Genel seçime bir yıldan fazla kalmışsa seçilen cumhurbaşkanı, TBMM seçim tarihine kadar görevine devam edecek. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmayacak.
Cumhurbaşkanının hastalık ve yurtdışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde de vekalet yine Cumhurbaşkanı yardımcısında olacak.

Karşılıklı fesih yetkisi

TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi 5 yılda bir birlikte yapılacak.
Cumhurbaşkanı ve TBMM’nin kendi seçimlerini de yenilemek kaydıyla karşılıklı fesih yetkisi olacak.
TBMM, üye tamsayısının beşte üç çoğunluğu (360) ile seçimlerin yenilenmesine karar verilebilecek. Bu durumda TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanı’nın seçimlerin yenilenmesine karar vermesi halinde de TBMM genel seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılacak.
Cumhurbaşkanının 2. döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde Cumhurbaşkanı bir defa daha yani 3. dönem için yeniden aday olabilecek.
Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclis’in ve Cumhurbaşkanı’nın yetki ve görevleri, yeni Meclis’in ve Cumhurbaşkanı’nın göreve başlamasına kadar devam edecek. Bu şekilde seçilen Meclis ve Cumhurbaşkanı’nın görev süreleri de 5 yıl olacak.

İlk seçim 3 Kasım 2019’da

TBMM’nin bir sonraki seçimi ve Cumhurbaşkanı seçimi, 3 Kasım 2019’da yapılacak. Ancak Meclis bu tarihten öncesi için erken seçim kararı alabilecek. Bu durumda yine iki seçim birlikte gerçekleştirilecek
Anayasanın, seçim kanunlarında yapılan değişikliklerin, yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 1 yıl içinde yapılacak seçimlerde uygulanmayacağına dair hükmü, değişiklik yürürlüğe girdiği tarihten sonra birlikte yapılacak ilk milletvekili genel seçimi ile Cumhurbaşkanı seçimi için uygulanmayacak.

Bakan olanın vekilliği düşecek

Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından cumhurbaşkanı tarafından atanacak ve görevden alınacak. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, TBMM’de and içecek. Milletvekilleri, Cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırlarsa üyelikleri sona erecek.
Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile teşkilat yapısı ile merkez ve taşra teşkilatlarının kurulması Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenecek.
Askeri yargı kalkacak.
Bütçe kanun teklifini Cumhurbaşkanı hazırlayacak, mali yılbaşına kadar Meclis’te karara bağlanacak. Bütçe kanunu süresinde yürürlüğe konulamazsa, geçici bütçe kanunu çıkarılacak. Geçici bütçe de çıkarılamazsa, yeni bütçe kanunu kabul edilinceye kadar bir önceki yılın bütçesi yeniden değerleme oranına göre artırılarak uygulanacak.

Bakanlar Kurulu olmayacak

Yeni sistemde “Bakanlar Kurulu” olmayacak. Dolayısıyla gensoru ve güven oylaması uygulamaları da tarih olacak.
MGK’da Jandarma Genel Komutanı yer almayacak.
MGK Genel Sekreterliği’nin teşkilatı ve görevleri Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.
Kamu tüzel kişiliği, kanunla veya Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle kurulabilecek.
Anayasa Mahkemesinin üye sayısı 17’den 15’e düşecek. Genel Kurulu, en az 12 yerine 10 üyeyle toplanabilecek.
Devlet Denetleme Kurulu (DDK), inceleme, araştırma ve denetlemenin yanında idari soruşturma da yapabilecek. Silahlı Kuvvetler de DDK’nın görev alanı içine alınacak. DDK’nın başkan ve üyeleri cumhurbaşkanınca atanacak. Kurulun işleyişi, üyelerinin görev süresi ve diğer özlük işleri, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile düzenlenecek.

Sulu ‘HSYK’ kavgası

Teklifin HSYK’nın yapısını değiştiren ve üye seçimlerini düzenleyen maddesinin görüşmeleri sırasında, Ak Parti’nin verdiği değişiklik önergesinin, görüşme yapılmaksızın okunup-oylatılması kavga çıkardı. Önergenin kendilerine verildikten 1 dakika sonra oylamaya sunulmasına CHP ve HDP’liler, “eşkıyalık bu” diye bağırarak tepki gösterdi. Tüm çabalarına karşın oylamayı engelleyince CHP’li Engin Altay, sinirlenerek elindeki pet su bardağını kendi önüne doğru fırlattı. Pet bardak masaya çarpıp patlayınca, fışkıran sular toplantı masasının karşı tarafında oturan Ak Partili ve MHP’li milletvekillerine sıçradı. Bu sırada önce önerge, ardından da madde kabul edildi. Tartışma sırasında CHP’liler ısrarla MHP temsilcilerinden önerge çalışmasına katılıp katılmadıkları konusunda açıklama talep etti. Ancak MHP’li üyeler tartışmalar sırasında ve bu çağrılar karşısında “sessiz” kalmayı tercih etti. Tartışma sürerken bağırarak konuştuğu için boğazı kuruyan Altay’a CHP’li arkadaşları, “su” uzattılar. Altay’ın, “su vermeyin bana” diyerek, şişeyi elinin tersiyle itmesi de salondakileri güldürdü.

21 madde 18’e indi

Ak Parti, komisyon sürecinde teklifte pek çok değişikliğe gitti. Teklifteki düzenlemeler ve değişiklikler şöyle:
Ak Partili milletvekillerinin de tepki gösterdiği, “yedek milletvekilliği” ile anayasanın, “İdarenin bütünlüğü ve kamu tüzelkişiliği” başlıklı 123. maddesi ile “merkezi idare” başlıklı 126. maddesinde değişiklik öngören iki madde metinden çıkarıldı. Bu maddelerdeki bazı hükümler ise önerge yoluyla teklifin başka maddelerine taşındı. Böylece komisyona 21 madde olarak gelen teklif, 18 madde olarak çıktı.

11 maddeye rötuş

Teklifin 11 maddesinde de rötuş yapıldı. Kabul edilen önergelerle, YAŞ’ın terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle emekliye ayırma kararlarına yargı yolu açılmasından vazgeçildi.
HSYK’nın 12 olarak öngörülen üye sayısı 13’e çıkarıldı. Adalet Bakanlığı Müsteşarı kurulun doğal üyesi yapılırken, Cumhurbaşkanı’nın seçeceği HSYK üye sayısı beşten dörde düşürüldü, TBMM’nin seçeceği üye sayısı ise altıdan yediye yükseltildi. Süresi dolan ve yeniden atanmayan üyeler ise Yargıtay ve Danıştay’da görevlendirilebilecek.
Anayasa Mahkemesi’nin üye sayısının 17’den 15’e düşürülmesine paralel olarak, AYM Genel Kurulu’nun toplanabilmesi için gerekli olan üye sayısı da 12’den 10’a düşürüldü.

‘Doğuştan Türk’ çıktı

MGK’dan çıkarılan Jandarma Genel Komutanı’nın göreviyle ilgili suçlar bakımından Yüce Divan’da yargılanması usulünden vazgeçildi.
Cumhurbaşkanı’nın kararname yoluyla kamu tüzel kişiliği kurabilmesine de imkan tanındı.
Teklifin Cumhurbaşkanı’nın adaylık ve seçimini düzenleyen maddesinde de değeşikliğe gidildi. Cumhurbaşkanlığı için, “doğuştan Türk vatandaşı” olma şartından vazgeçildi. Türk vatandaşlığı yeterli görüldü.
Cumhurbaşkanı yardımcılığına kimlerin atanabileceğine ilişkin yapılan tartışmalara da önerge değişikliğiyle nokta kondu. Muhalefetin, “Reza Zarrab’dan Fetullah Gülen’e ve Abdullah Öcalan’a” kadar pek çok ismin atanabileceğine ilişkin eleştirilerine karşı, Cumhurbaşkanı yardımcılığı ve bakanlık için, “milletvekili seçilme yeterliliği” kriteri getirildi.
Bir başka değişiklikle “seferberlik”, OHAL ilanı gerekçeleri arasına alınırken, teklifin ilk haline göre Cumhurbaşkanı’nın OHAL’de kararname yetkisinin kapsamı genişletildi. OHAL dönemlerinde Cumhurbaşkanı’nın temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve ödevlerle ilgili de Cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarması sağlandı.
OHAL dönemlerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin 1 ay içinde Meclis’te onaylanmaması halinde yürürlükten kalkacağını düzenleyen hükümdeki süre ise 3 aya çıkarıldı.
Muhalefetten gelen eleştiriler de dikkate alınarak, Cumhurbaşkanı’nın, “TBMM adına” TSK’nın başkomutanlığını temsil edeceği de hükme bağlandı.
Cumhurbaşkanı’na uluslararası andlaşmaları akdetme yetkisi verilmesinden vazgeçilerek, yetkisi onaylama ve yayımlama olarak düzenlendi.
Kabul edilen önergeyle Meclis’in denetim yetkileri arasına, “Meclis soruşturması” eklenirken, aynı önergeyle devlet faaliyetlerini ilgilendiren konularda TBMM’de mevcuttaki gibi genel görüşme yapılmasına imkan tanındı.