Başkanlık sistemi nedir? Başkanlık sistemi nasıl yönetilir?

24 Haziran 2018 günü düzenlenen cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimleri ile Türkiye, Türk tipi başkanlık sistemine geçiş yaptı. Başkanlık sistemi hükümetin başı olan başkanın, yürütme erkini elinde bulundurması sistemidir. Başkanlık sisteminde yasama, yürütme ve yargı erkleri arasında katı bir ayrılık vardır.

16 Nisan 2017 tarihinde yapılan, Türk tipi başkanlık sistemine geçişi öngören referandum yüzde 52 oranında Evet oyu almış ve bir sonraki genel seçimlerde başkanlık sistemine geçiş kesinleşmiştir.

Başkanlık sistemi seçimi nasıl gerçekleşir?

Başkanlık sistemi seçimlerinde, parlamentoda grup kuran partiler başkan adayı belirleyebilir. Parlamento dışından başkan adayı olmak isteyen kişiler 100 bin imza şartını tamamlamak zorundadır. Başkan adaylarının kesinleşmesinin ardından seçim gününe kadar propaganda ve miting yaparlar. Başkanlık seçiminde bir adayın başkan olabilmesi için ülke genelindeki oyların en az yüzde 50'sini alabilmesi gerekmektedir. İlk turda hiçbir aday yüzde 50 oranında oy alamazsa, en yüksek oy alan aday ve en yüksek oy alan ikinci aday, YSK'nin belirlediği tarihte tekrar sandıkta yarışır. İkinci turda yüzde 50 üzerinde oy alan aday başkan seçilir. Aday yüzde 50 oranı ilk turda alırsa ikinci tur düzenlenmez.

Türk tipi başkanlık sistemi neler getiriyor?

Türk tipi başkanlık sisteminde başkan halk tarafından 5 yıl görev alması için seçilir. Başkan olmak için 40 yaşını tamamlamak ve üniversite mezunu olmak koşulu vardır. Başkan seçilen kişi yalnızca 2 dönem başkanlık koltuğunda oturabilir.

Anayasa Mahkemesi'nde görevli yargıç sayısı 15 olacak. Eski sistemde bu sayı 17'ydi. 15 yargıçın 3'ü parlamento tarafından belirlenecek. Başkan 12 yargıç belirleme hakkında sahip olacak.

Başkanlık sisteminde başbakan bulunmuyor. Türk tipi başkanlık sisteminde Cumhurbaşkanı olarak adlandırılan başkan, böylece yürütme erkini tamamen elinde bulunduruyor olacak.

Türk tipi başkanlık sisteminde bakanlar ve kabine üyeleri başkan tarafından belirlenecek. Yeni sistemde milletvekili olarak seçilen kişi kabine üyesi olamayacak. Bakanların sayısı ise başkanın belirlediği sayıda olacak. Milletvekili olan kişinin bakan olabilmesi için milletvekilliğinden istifa etmesi gerekiyor.

Başkanlık ve parlamento seçimleri her 5 yılda 1 defa aynı günde yapılacak.

Türk tipi başkanlık sisteminde milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkacak. Milletvekili seçilme yaşı 25'ten 18'e düşürülüyor.

Türk tipi başkanlık sistemi yargıda da bazı değişiklikler getiriyor.

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu yeniden yapılandırılıyor. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nda koltuk sayısı 22'den 13'e düşürülüyor. Adalet Bakanlığı müsteşarı da Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nda kalıcı sandalye hakkı elde ediyor.

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nda, Adalet Bakanı, müsteşar, parlamento tarafından belirlenen 7 üye ve başkan tarafından belirenen 4 üye yer alıyor.

Başkanlık sistemi ile beraber Cumhurbaşkanı'nın tarafsız olması şartı ortadan kalkıyor. Yeni sisteme göre başkan, bölge ya da ülke çapında 6 ayı geçmemek koşulu ile OHAL ilan edebiliyor.

Daha önce parlamento tarafından hazırlanan ve onaylanan yıllık devlet bütçesi yeni sistemle beraber başkan tarafından hazırlanıyor ve parlamento ve başkanın onayıyla geçerlilik kazanıyor. Yıllık devlet bütçesi kabul edilmezse bir önceki yıl için hazırlanan bütçe planı geçici bir süre ile kullanılacak.

Parlamento, bakanları denetleme hakkını kaybediyor fakat meclis soruşturması, genel tartışma konuları ve yazılı soruları denetleme ve gözetleme yetki mekanizmasını elinde bulunduruyor.

Parlamentonun üçte ikisi başkan hakkında soruşturma için önerge verirse ve başkan suçlu bulunursa başkanlık görevi iptal ediliyor.

Parlamentodaki 360 milletvekili ya da başkan, seçim tekrarı kararı verebiliyor. Bu durumda hem başkanlık hem de parlamento seçimleri aynı gün düzenleniyor.