Kentsel Tarımla Bütünleşen Mimarlık

Gülce Halıcı, Mimar- Tarih boyunca şehirler sadece taş ve tuğladan ibaret değildi; aynı zamanda toprakla, üretimle ve hayatta kalma içgüdüsüyle örülüydü. Gıda kentsel planlamanın en önemli parçalarından biriydi. Kentsel mekan, yaşamsal üretimin zeminiydi. Kentler, doğayla uyum içinde nefes alıp veren organizmalardı.

Ortaçağ Avrupasında kent surları sadece koruma işlevi görmüyor; içinde meyve bahçeleri, bostanlar ve otlaklar da barındırıyordu. Roma İmparatorluğu döneminde villalar, zeytinlikler ve üzüm bağlarıyla iç içe planlanırken on altıncı yüzyıl İstanbul’unda her evin avlusuna incir, zeytin ve nar ağacı dikilmesini şart koşulmuştu. Kent sadece barınma değil, aynı zamanda beslenme mekanıydı.

Sanayi devrimiyle birlikte modern şehircilik anlayışı üretimi kent dışına itti. İmar politikaları, ve kentte doğaya dair algının sterilize edilmesi, gıda üretimini önce görmezden gelinen, sonra da unutulan bir pratik haline getirdi. Kentlinin toprakla ve üretimle bağı hiç olmadığı kadar zayıfladı.

Oysa bugün, iklim krizinin şiddeti, gıda maliyetlerinin artışı ve kentlerin kırılgan altyapıları, kentsel tarımı yeniden hayatlarımıza entegre etmemizi adeta zorunlu kılıyor. Aşırı hava olayları, kuraklıklar, tedarik zinciri kesintileri ve küresel ekonomik eşitsizlikler, gıda güvenliğini sadece kırsalda değil, kent merkezlerinde de kritik bir meseleye dönüştürdü. Özellikle pandemiden bu yana, gıdaya erişimin bir ayrıcalık değil, temel bir hak olduğu gerçeği daha da görünür hale geldi.

Bugünün kentleri yalnızca barınmayı değil, beslenmeyi de önceleyen alanlara dönüşmek zorunda. Bu bağlamda, farklı coğrafyalarda geliştirilen ve tarımı sadece üretim değil; ekolojik denge, topluluk sağlığı, eğitim ve sosyal adaletin bir aracı olarak gören mimari projeler giderek daha fazla önem kazanıyor.

Tarım artık sadece kırsala ait bir faaliyet değil; doğayla yeniden bağ kurmanın, kamusal yaşamı canlandırmanın, kolektif üretim bilincini geliştirmenin ve kentlerin dayanıklılığını artırmanın çağdaş bir yolu. Bu kapsamda dünyanın birçok farklı kentinde gıdayı yeniden kamusal bir değer olarak gören, üretim alanlarını estetik ve işlevsel mekanlara dönüştüren, farklı ölçeklerde mimari ve peyzaj tasarımları hayata geçiriliyor. Bu projeler, yeşilin betona, üretimin kent gündelik yaşamına geri döndüğü alternatif şehir senaryoları sunuyor.

Tarımı, doğayla yeniden bağ kurmanın, kamusal yaşamı beslemenin, topluluk desteğinin ve sürdürülebilirliğin çağdaş bir yolu olarak tanımlayan farklı ölçeklerde nitelikli mimari tasarımları bu ayki Dosya sayfalarımızda bir araya getirdik.

Mix Architecture tarafından tamamlanan Chun Qin Yuan Çiftlik Renovasyonu, eskiden fide üretimi yapılan bir yapıyı çok işlevli bir konser salonuna dönüştürmüş. Beton temel, hafif çelik iskelet ve güneş panelleri gibi mevcut yapısal öğelere yerel zeytin fideleri, bambu sütunlar ve sera alanları entegre edilerek endüstriyel estetik yumuşatılmış. Merkezi sahne etrafında düzenlenen postmodern bir konser alanına dönüşen yapı pek çok etkinliğe ev sahipliği yapacak biçimde işlevlendirilmiş. Bu işlevsel çeşitlilikle köyün sosyal ve ekonomik canlılığı artırılırken yapı içerisindeki tarıma yönelik aktiviteler korunmuş.

Ilimelgo tasarımı La Cité Maraîchère bütünleşik bir dikey kent tarımı laboratuvarı. İçerisinde bin metrekarelik yatay tarım alanlarına yer verilen projenin zemin katında; halka açık bir kafe, eğitim atölyeleri, pedagoji bahçeleri ve entegre mutfak bulunuyor, üst katlar ürün üretimi ve hasat için ayrılmış. Yapı, doğal aydınlatma, yerel su toplama, akıllı havalandırma ve biyoklimatik yönetimle çevre dostu bir “canlı mimari” örneği sunuyor. Projenin amaçları arasında kısa tedarik zincirleri oluşturmak, kaliteli gıda erişimini artırmak, istihdam yaratmak ve toplumsal dayanışmayı güçlendirmek yer alıyor.

Hidroponik Modül; Alsar Atelier, Oscar Zamora, César Salomón ve Yazmin Crespo tarafından 2024’te geliştirilen ve Kolombiya’nın gecekondu mahallelerinde uygulanan, düşük maliyetli ve modüler bir hidroponik tarım sistemi. 24 metrekarelik hafif çelik raf sistemine dayanan yapı, kısa sürede kurulabiliyor, kolayca yer değiştirebiliyor ve atık üretmeden sökülebiliyor. Topluluk eğitimi, yüzde altmışa varan su tasarrufu ve yerel beslenme güvenliği hedefleyen yapı, nüfus yoğunluğu ve obezite gibi kent sorunlarına cevap ararken gıdaya limitli erişimi olan aileler için kapsayıcı bir model öneriyor.

Conen Sigl Architekten tasarımı Hochbord Konutları, eski bir fidanlık alan üzerine inşa edilmiş 87 dairelik bir toplu konut projesi. Yapı, üçgen planlarıyla bir avlu etrafında düzenlenerek farklı seviyelerde bloklarla kent peyzajına entegre edilmiş. Cepheye kuş yuvaları ve dikey yeşil alanlar eklenmiş. Çatı terası, avludaki ve yaya yolu üzerindeki kent bahçesiyle bütünleşerek yarı kamusal ve sosyal tarım alanları sunuyor. Projede kentsel mimarinin biyolojik çeşitliliği desteklemesi hedeflenirken sosyal ilişkileri güçlendiren ve insanları doğayla bütünleştiren, kendi kendine yeten bir mikro-biyosfer yaratılmış.

Pekin Uluslararası Botanik Sergisi kapsamında inşa edilen Hong Kong Bahçesi, ArchSD tarafından Hong Kong’un yoğun kentsel dokusu ile doğayla kurduğu bağı bir araya getirmek üzere tasarlandı. Bahçenin merkezindeki yarı saydam çelik pavyon, şehrin çok katmanlı yapısını mimari bir kolaj gibi yansıtıyor. Aynı zamanda bahçede nane, biberiye ve yeşil soğan gibi yenilebilir ve şifalı bitkilere yer verilerek kentsel tarım vurgulanıyor. Dikey bitkilendirme, bambu kullanımı ve geçirgen zemin tasarımıyla ekolojik sürdürülebilirlik hedefleniyor. Bahçe ve pavyon, doğa ile yoğun kent yaşamı arasında bir köprü kuruyor.

Ørsted Gardens, Tegnestuen LOKAL tarafından 2020’de yenilenerek dönüştürülen bir apartman bloğu projesi. 1960’lı yılların endüstriyel, griliğini koruyan ve mekanik estetiğe sahip yapı, temel cephe onarımından öteye taşınarak sosyal ve görsel bir dönüşüm kazanmış. Proje, balkonları üçgen cam çıkmalarla genişleterek kişisel ama yarı kamusal bahçelere dönüştürürken, cephede ritmik bir hareket yakalıyor. Yılın dört mevsiminde kullanıma açık yeni yaşam alanları oluştururken komşuluğu besleyen bir ortam yaratan proje sürdürülebilir dönüşümün örneğini sunuyor.