Bilgisayarın isim babası

Aydın Köksal, kendi tanımıyla Türkiyenin ilk bilgisayar mühendisi. Galatasaray Lisesini birincilikle bitirdikten sonra Fransada Elektronik Yüksek Mühendisliği diploması alan Köksal, son yıllarda dilimizden düşmeyen bilgisayar, bilişim, yazılım, donanım gibi 2 bin 500e yakın sözcüğün de "isim babası". Bilişim Derneğinin kurucusu ve onursal başkanı Köksal bütün ömrünü ismini verdiği bilgisayar ve bilişime adamış. Köksal, bir dilbilimci olmasının yanı sıra bilgisayar alanında da ülkemizin öncülerinden biri olarak yıllarca isimler türetmiş. Kimi hemen kabul görmüş, kiminin yaygın olarak kullanılması ise "bilgisayar" gibi yıllar almış... "Bilgisayara eskiden elektronik beyin, kompüter hatta gompütür deniyordu" Mezun olduktan sonra bir bilgisayar firmasına girdim. İşi iyi yapabilmek için sözcüklere gereksinim duydum. Çünkü ilk bilgisayar 1960ta Karayollarında karayolları ağının yapılması için kurulmuştu. 1966da işe başladığımda da Türkiyede 40-50 tane bilgisayar vardı. Bilgisayar sözcüğü nasıl ortaya çıktı? Elektronik beyin deniyordu. Tabii beyin olmadığı açık. Kompütır, kompüter hatta gompütür diyenler vardı. Elektronik beyini yakıştıramayanlar elektronik hesap makinesi dedi. Elektronik dimağ diyenlere de rastladım. Fransızcada bilgisayar, düzenleyici anlamına gelen "ordinateur/ordinatör"dür. Bilgi işlem yerine "malumat processing" diyenleri bile gördüm. O zamanlarda ne deniyordu bilgisayara? Ben başladığımda bilgisayar alanında çok mühendis çalışmıyordu. Bu alanda ilk bilgisayar mühendisi benim herhalde. Her şeyi kendi kendime, sabahlara kadar çalışıp öğrendim. Yurtseverlik damarım tuttu ve mesleğin öncülerinden biri olma isteği de üzerine bindi. Ayrıca Türkçe konuşulan bir ülkede bir şeyin yayılması için adının da Türkçe olması gerekiyor. Niçin Türkçe sözcükler türetme gereği duydunuz? Saymak sözcüğünün çok anlamı var. Bilgisayar sayısal bilgiyi saklıyor, işliyor. Sayışım hesap yapmaktır. Birçok dilde, hesap yapmak anlamına gelir. Ayrıca sayıp dökmek; yani döküm yapmak anlamı da var. Bilgisayar da tam da bu işleri yapıyor. Sonunda 1969 yılında Hacettepe Üniversitesi olarak gazeteye bir ilan verdik ve "Bilgisayar kiralanacaktır" dedik. İlk kez orada kullandık bilgisayar sözcüğünü. Neden bilgisayar dediniz peki? Bazı insanlar hemen kabul etti, ama özellikle yabancı dille okumuş insanlara çok ters geldi. O kadar ki 10 yıl sonra tanınmış profesörlerden beş kişi gelip bir kurultay öncesinde bana "Lütfen bu bilgisayar sözcüğünü artık kullanma, bunun yanlış olduğunu söyle. Bir bilgi, iki bilgi diye sayıyor mu?" gibi şeyler söylediler. Kimse kullanmak zorunda değildi tabii, bunlar benim kendi önerilerim. Ama ben Türkçenin bir bilim dili olabileceğini biliyorum. Daha sonra IBM kişisel bilgisayar fabrikasının açılmasıyla bütün evlere bilgisayar girdi. Öyle olunca da yaygınlaştı ve 1980den sonra bir anda salgın gibi herkes bilgisayar demeye başladı. Hemen kabul gördü mü? Onların türemesi daha kolay oldu. Çoğu sözcüğü Türkçeye çevirdim; memory yerine hafıza gibi. İşletim ve yazılım da çok kolay türedi. Bu sözcükleri de ilk kez 1966da kullandım. Diğer sözcükler nasıl çıktı ortaya? İngilizcede donanıma hardware yani argo bir kelime olan hırdavat deniyor. "Hard" katı, "ware" de eşya demek. Hırdavat, katı makine, eşya anlamında. Amerikalılar bilgisayarın katı kısmına hırdavat lafını yakıştırdılar ama ben uygun bulmadım. Kendine özgü bir makine olduğunu anlatmak için de donatım yerine donanım dedim. İngilizcede yazılım yerine geçen software, yani hardwarein karşıtıdır. Bilgisayarı yazı yazarak programla yönetiyoruz. Fransızlar yazılım anlamına gelen sözcüğü 35 başka terimle beraber 1974de ürettiler. "Lütfen İngilizce kullanmayın, bizim dilimiz Fransızcadır" diyerek resmi gazetede yayınlandılar. Oysa biz kendi terimimizi onlardan sekiz yıl önce üretmiştik bile. Donanıma nasıl donanım dediniz? Bilişim, bilginin akışkan hali demektir. Bilmek sözcüğünden türettim ve ilk kez 1968de "Bilişim teknik bilimini Türkiyenin kalkınması için araç olarak kullanacağız" diyerek kullandım. Sonra yazıya da döktüm. 1971de Bilişim Derneğini kurduk. Bilişim sözcüğüne karşı çıkan da olmadı. Bilişim sözcüğü nerden çıktı? CD: Kapsar disk Toner: Karartıcı File: Kütük Record: Tutanak Update: Günlemek Character: Damga Aydın Köksalın sözlüğünden seçmeler: