Eb-Ül-İz, Leonardo'nun ustası mı?
yural@milliyet.com.tr * * *Bu sergi için, "Uluslararası En Büyük ve İnteraktif Da Vinci İcatlar Sergisi" deniliyor. Sergideki icatları görünce, hele bir de bunları 1452-1519 yılları arasında yaşamış bir ressamın, heykeltıraşın, tasarımcının yaptığını düşününce, Leonardo'nun dehası karşısında şaşkına dönüyorsunuz. Replikalar, Da Vinci döneminde bulunabilen tahta, ip, tutkal gibi malzemeler ve dönemin aletleriyle tamamen el işçiliğine dayanarak üretilmiş. Üstelik de Da Vinci'nin anlatısı doğrultusunda. Replikalar öylesine özenle yapılmış ki, dilerseniz mekanizmaları elinizle devinime geçirebiliyorsunuz.* * *Sergide, çocukların bence en ilgisini çekecek icat, yerinde dönebilen ilk zırhlı araç, yani bir tank. Ayrıca, Leonardo makineli tüfeği de düşünmüş. Hezarfen Çelebi'nin denemesini yaptığı kanatlı planörü de. Hatta helikopteri, paraşütü. Beni şaşırtan buluş, higrometreydi: İki gözlü bir hassas teraziye benzeyen higrometre; sağ kefesine balmumu konuluyor, sol kefesine de aynı ağırlıkta pamuklu bez parçaları. Atmosfer kuruyken terazi dengede duruyor, hava nemlenince pamuklu bezin olduğu taraf ağır basmaya başlıyor. 40 adet icadı var Leonardo'nun sergide. Sütun dikme makinesinden tutun da, perdeli eldivene, su üstünde yürüme şamandırasından bugünkü bildiğimiz bisiklete kadar...Şimdi gelelim beni bu kadar mutlu eden serginin, bir o kadar da mutsuz eden yanlarına. Eb-Ül-İz'i tanır mısınız bilmem ama, Eb-Ül-İz'in yaptıklarıyla ilgili çizimleri Topkapı Müzesi'nde 3. Ahmet Kitaplığı'nda bulunmaktadır. Çalınan sayfalarını ise Amerika'da Metropolitan Müzesi'nde İslam Sanatları Bölümü'nde bulabiliyoruz. Bunlar Toygar Akman'ın "Sibernetik" kitabında bize verdiği bilgiler. Eb-Ül-İz, günümüzden 800 yıl önce yaşamış bir Türk bilgini. Artuk Türklerinin hükümran olduğu Diyarbakır'da 13. yüzyılda yaşamış ve dönemin hükümdarına yaptığı otomatik makinelerle ve buluşlarla kendine ayrıcalıklı bir yer edinmiş ünlü bir bilim adamı. Öylesine eğlenceli şeyler tasarlamış, çizmiş ve uygulamış ki, bunların kaybolabileceğini, bozulabileceğini düşünen hükümdar, kendisinden bu icatlarını çizimleriyle birlikte kitaplaştırmasını istemiş. * * *"Otomatik Makinelerin Evrim Tarihi" adlı kitapta otomatlarla ilgili ilginç örneklere rastlıyoruz. Bacon'un otomatik horozu, ki bu horoz bir zamanlar Strazburg Katedrali'nin üzerindeymiş ve 1352 yılından 1789 yılına kadar hiç durmadan ötmüş, kanat çırpmış. Leonardo Da Vinci de Kral 1. Francois için yürüyen bir aslan yapmış, daha sonra kral sıkılınca bu kez bir keşiş otomatı icat etmiş. Ama 1478-1513 yılları arasında. Oysa Eb-Ül-İz bütün icatlarını Leonardo'dan tam 150 yıl önce yapmış ve kitaplaştırmış. * * *Biz hâlâ bu kitabı ne gün ışığına çıkarmışız, ne basmışız, ne de Eb-Ül-İz'i çocuklarımıza ve gençlerimize tanıtmışız. Benim gönlüm isterdi ki, Türk tarihçileri, mühendisleri, tasarımcıları bir araya gelsin ve Eb-Ül-İz'in işlevsel replikalarını Rahmi M. Koç Müzesi'nde sergileyip tüm dünyaya sunsunlar. Bence böyle bir çalışma bu müzeye çok yakışır. Merakla beklediğim "Evrensel Deha Leonardo Da Vinci" sergisi Rahmi M. Koç Müzesi'nde açıldı. Daha önce çizimlerini bazı kitaplarda gördüğüm Da Vinci icatlarının gerçek ebatlarda replikalarını yakından görmek beni çok heyecanlandırdı. Oldum olası mekaniğe ve otomatlara hep ilgi duymuşumdur. Bu konuda pek çok kitap almış, hatta kızıma bile "Çocuklar İçin Kâğıt Otomatlar" adlı bir karton oyunlar dizisini zorla yayınlatmışımdır.
