Efes'te iç mimar var mıydı?

Roma dönemi villalarını anlatıyordum Efes’te geçtiğimiz günlerde... Hani şu meşhur Kuretler Caddesi’nden aşağıya inerken yolun solunda, Hadrian Tapınağı’nın tam karşısındaki Yamaçevler diye bilinen, zamana direnmeyi başarmış yedi villadan bahsediyorum. Roma İmparatorluk Dönemi’nden en eskisi 1.Yüzyıl’dan kalma, orta kısımda peristil mimari tarzında üstü açık bir iç avlu bulunan bu evlerin dış görünümü oldukça sade olsa da içi oldukça gösterişlidir. Tam bu evlerin inanılmaz şaşaalı dekorasyonunu anlatırken, bir hanımefendi o zamanın iç mimarları da çok başarılıymış deyince, sohbetin konusu mimarlığa ve iç mimarlığa döndü.

Dekorasyondan iç mimariye

Mimarlığın alt bileşenlerinden biri olan iç mimarlık, insanı ve yaşamını etkileyen tüm faktörleri dikkate alarak, altyapıdan kullanılacak malzemeye, havalandırmadan, aydınlatmaya, bir yapının iç alanını tasarlanmasıdır diye tarif edilebilir. İç mimar da iç mekanı sanatsal ve teknik altyapısıyla en doğru şekilde çözen kişidir. Yaklaşık 110 yıllık bir geçmiş var mesleğin. İç dekorasyon kavramının ilk ortaya çıktığı yer 1900’leri başı Amerika. Hesap yetenekleri olan, vizyonları geniş, ama akademik bir kimlikleri olmayan kişilerdir o zaman kullandıkları unvanları ile dekoratörler. 1913’te yazarı Elsie de Wolfe olan ilk iç mimarlık kitabı ‘The House in Good Taste’ yayınlanır. Bir başka kadın Dorothy Draper ise 1923’ilk tasarım firmasını kurar. Ancak İç mimar terimini ilk kullanan ise ‘Interior Design and Decoration’ dergisi olacaktır. ABD’de ilk yasa ise 1982’de çıkar. Türkiye’de ise ilk adımın Sanayi-i Nefise Mektebi’nde yani bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde, Dahili Tezyinat dersleri ile 1926’da atıldığı kabul edilir. İç Mimarlar Derneği ise 50 yıl sonra 1975 yılında kurulur ve Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği’nin 21. Olağan Genel Kurul toplantısında alınan karar ile 1976 yılında da TMMOB’a 18. Oda olarak katılır.

İç mekanı yeniden düzenlemek, mekana özgün mobilyalar geliştirmek, yeni bir işlev kazandırılacak yapıların iç mekanlarında buna uygun çözümler üretmek ve benzeri konularla ilgilenen iç mimarlığın güzel sanatlara daha yakın olduğuna inanıyorum nedense. Eskilerden; 1930’lar Paris’inde yaşayan, en ikonik minimalist mobilya olan The Parsons Table’ın tasarımcısı Jean-Michel Frank, Sister Parish, Parish’in kuzini olan ve İlk tasarım firması ‘Architectural Clearing House’u açan, New York’s Metropolitan Museum of Art’ın kafeteryası, Fairmont ve Mark Hopkins Otel projelerini yapan Dorothy Draper, Rockefeller, Astor, Getty ve Mellon gibi bir portföye sahip Albert Hadley, Prince Charles ve Princess Anne’in yatak odalarını dizayn eden David Hicks dünyaca ünlü iç mimarlardan bazıları. Günümüzden kim var derseniz, lüks iç mekan tasarımcısı Ferris Rafauli, Barbounia Restaurant’ı yapan Karim Rashid ve bu kadar erkeğin arasında The Mandarin Oriental Hotel, Barcelona ile dikkatleri üzerine çeken Patricia Urquiola aklıma gelen günümüz iç mimarları.

Peki ya Türkler?

İç mimarlık yapan tanıdıklarımın biri hariç tamamı esasında mimar. O biri ise Maltepe Üniversitesi mezunu, Sakura Mimarlığın sahibesi, İç Mimar Sema Yazıcı. Sema Hanım ile pandemi öncesi Balat üzerine bir araştırma yaparken tanışmış, sonrasında Vadi Istanbul’daki İnari Omakase, Bodrum’daki Serafine Mare,
Edwards ve Brooks Brothers mağazaları gibi bitirdiği projelerin bir kısmını da görme şansım olmuştu. Bu arada Moskova’daki Chef Amazonia Restaurant’ta onun projesi.
Balat’ta ki sohbetimizde ona da sormuşum; “Ne yapar bu iç mimarlar diye?” O da, “Mimarlar genel olarak çevre faktörlerini göz önünde tutarak bir yapının dış kabuğu ve genel planlaması ile ilgilenirken iç mimarlar ise mimar ve inşaat mühendislerinin sınırlandırdığı yapının, iç mekan tasarımı ve detayları ile ilgilenir” demiş ve “İç mimarlık çok yönlü olmayı gerektiren bir meslek, projeydi, uygulamadaydı tasarımdı derken çok fazla detay var ilgilenmesi gereken” diye eklemiş.
Tam son noktayı koydum yazıya, aklıma takıldı. Acaba kim yapmıştı Efes’teki Dionysos baş rahibi Gaius Flavius Furius Aptus’un malikanesinin iç mekan tasarımını?