“Failler bu baskıyla çocuğu salıveriyor”

Bu hafta içinde kayıp çocukların bulunması süreciyle ilgili sevindirici bir gelişme yaşandı. İçişleri Bakanlığı’nın sürdürdüğü “Kayıp Alarmı” projesi tamamlandı ve Başbakan ’ndan “Kayıp Alarmı en kısa sürede hayata geçirilsin” talimatı geldi.
Bu sistemin çok benzeri olan “Amber Alarmı” Amerika’da yaklaşık 18 yıldır kullanılıyor. Bu alarm sistemini ilk kez Çocuk Suçlarını Önleme Derneği Başkan Yardımcısı Gülhan Şişman anlatmıştı bana mayıs ayında yaptığımız röportajda. Kayıp-kaçak çocuk ilk müdahale uzmanlığı konusundada FBI’dan eğitim alan Şişman’ın bilgilerine başvurduk yine.

Amber ikaz bir yayın koordinasyon sistemidir. Amaç polis tarafından “vahim kaçak” (hayati tehlikesi olan) tanısı konmuş, kaçırıldığı kesin olan bir çocuk için en etkin şekilde bilgi akışını polise sağlamaktır. Böylece polisin arama gayreti güçlenir. Hiçbir şekilde polisin yaptığı arama prosedürlerine karışmaz, sekteye uğratmaz veya taraf olmaz. Aksine polis için çocuğu bulmakta kolaylık sağlayacak bilgileri onlara kesintisiz ve hızla aktarır ki polis daha etkin olarak sonuca ulaşsın.

“Her kayıp için Amber ikazı yayınlanmaz”

Vahim kaçak çocuk aranmasında her dakika kıymetlidir. Hayati zaman dilimi sayılan ilk 3 altın saat içinde çocuğun esenlikle, hasar görmeden bulunmasını sağlayacak her girişim çok önemlidir. Amber ikaz polisin ilk tepki merkezlerine halktan gelecek bilgi akışını sağlar ve koordine eder. Amber ikaz merkezleri anlaşma sağladığı telekom şirketleri, basın ve yayın kuruluşları, AVM’ler, internet servis sağlayıcıları ve karayolları gibi kurumlarla vahim kaçak bilgi iletimi yapar. Vahim kaçak bilgisi polisten gelince bu bilgileri halka ulaştırmak üzere bu kuruluşlarla köprü vazifesi görür. Bu bilgi iletimi yerel olarak cep telefonuna fotoğraf gönderme, arabanın plakası, rengi, sağ tarafından darbe almış gibi bilgiler veya internet sağlayıcılarının e-posta göndermesi şeklinde olabilir. İl sınırlarına çıkma ihtimali varsa, bilgiler televizyon ve radyo üzerinden ulusal düzeyde iletilir.

Ancak her vahim kaçak için Amber ikaz yayınlanamaz, belli kriterler vardır. Halkın çocuğun aranmasında etkin olabileceği bilgi kaynakları yeterli ise yayın yapılır. Yani eldeki bilgilerin doğruluğundan emin olmanın yanı sıra bilgiler çocuğun bulunması için de yeterli olmalı. Halkın hevesini kıracak yetersiz bilgilerle yayın yapılmaz. Yayın bir kez gerçekleştirildiğinde önce yerel bazda olur ve o bölgenin cep telefonlarına ve ilçesindeki kurumlarına yapılır.

“Farkındalık yaratır”

Polis arama için genişleme isteyebilir, o durumda il koordinasyonu ile iller içindeki kurumlara ulaşılır. Genel koordinasyon merkezi Amber ikaz yayını kriterlerini saptar ve polisle paylaşır. Merkezin bir resmi kurum olmaması prensibi vardır çünkü bürokratik zorunluluklarla girişimlerin yavaşlamaması gerekir. Ancak koordinasyon merkezi Adalet Bakanlığı’na bağlıdır.

Amber ikazı önemlidir çünkü araştırmalar arandığını bilen faillerin bu baskı ile çocukları salıverdiğini göstermiştir. İkaz “vahim kayıp” tanısı konan çocuk için yaşam şansını artırır. İkazlar ayrıca toplumda farkındalık yaratır. Hepimiz ortak bir bilinçle çocuğu ararız. Başarısı ortaya konmuş bir sistem, birçok ülke kullanıyor.

Amber’ın hikayesi

“Kanunlara çocuk isimi verip trajediyi ümide çevirme”

Teksas’ta yaşayan 9 yaşındaki Amber Hagerman, 13 Ocak 1996’da annenannesi ve dedesini ziyarete gider. Kardeşiyle birlikte bisikletle mahalleyi bir kez turlamak için izin alır. Kardeşi sıkılıp eve gider. Amber bir tur daha atıp hemen döneceğini söyler. Dönmez... Birisi polisi arayıp pikap bir arabanın bisikletli küçük bir kızı alıkoyduğunu söyler. Bisiklet yerde bulunur. Dört gün sonra cesedi bulunur ve iki gün boyunca yaşayıp sonra öldürüldüğü anlaşılır. Katil halen meçhul... Onun anısına bu sisteme adı verildi. Aileyi onurlandırmak üzere yapıldı bu. Onun sayesinde birçok çocuk kurtarıldı. Batı’da toplum vicdanını yaralayan konularda sisteme ve kanunlara çocuk isimleri vererek trajediyi ümide çevirme geleneği vardır. Çocuk bir anlamda hep yaşar.

“Çocuğunuzun birkaç tel saçını ve fotoğrafını cüzdanınızda saklayın”

DNA, parmak izi gibi bilgilere biyolojik parametre denir. Çocuğa ait bu bilgileri kaybolması anında onu arayacak kişilere zaman kaybettirmeden ulaştırmak çocuğunuzun esenlik içinde ve hasarsız eve gelme olasılığını artırır. En önemli parametre vesikalık formatında güncel fotoğraf. Fotoğrafsız bir çocuğu salt tariften aramak son derece umutsuz bir durum. DNA ise bir çocuğun nerelerde olduğunu saptayabilmek için kullanılabilir. Buna suça hazırlıklı olma durumu denir. Bu kaynak sadece kayıp için değil, örneğin deprem gibi afetlerde aileleri birleştirmek için kullanılır... Çocuk Suçlarını Önleme Derneği bu projeyi Meclis Kayıp Kaçak Komisyonu’na sunmuştu ancak kabul görmedi. Bunların Türkçelerini Çocuk Şube Müdürlüğü’ne hediye etmek için ilk örneklerimizi hazırladık. Her aileye anaokulu seviyesinden başlayarak tavsiye ediyorum. Çok zor değil; çocuklarınızın fotoğrafını cüzdanda taşıyın, saçından kök kesesi ile birlikte bir-iki tane saklayın...