İstasyonlarda geçen ömür

İlk gün boyunca çocukluğunun ve ilk gençliğinin geçtiği Burhaniyeyi, oradaki yaşamını, ailesini, yetiştiği ortamı anlatan Cahide hanımla, ikinci gün evliliğini, eşinin mesleği nedeniyle dolaştıkları yöreleri, istasyonları, çocuklarını konuştuk. Cahide Erenle eşinin emekli olmadan önce gar şefi olarak çalıştığı Kızıltoprak İstasyonunun karşısındaki evinde görüştük. İstasyona bakan pencerenin önündeki koltuğunda, 1917den bugüne 85 yıllık yaşamöyküsünü paylaştı bizlerle. İki gün süren görüşmemiz boyunca bu manzaraya fondaki tren sesi eşlik etti. Burhaniyede geçen çocukluk Cahide hanımın evlenmeden önceki soyadı Bıçakçı. Aile bu soyadını dede mesleğinden alıyor. Cahide hanımın dedesi Ahmet Usta, Burhaniyenin eski bıçakçılarından. Babaannesi Habibe Molla, hafız. Burhaniyenin hatırı sayılan, sevilen insanlarından. Anne tarafı rençber..."...Annemin babası, Kara İsmail. Tarlaları vardı, onu ekerlerdi, inekleri vardı, sütünü sağarlardı. ...Biz yukarı mahallede, anne tarafım da aşağı mahallede oturuyordu."Baba Şükrü bey, Darülfünunu okuduktan sonra, bir süre baba mesleği bıçakçılığı sürdürüyor. Daha sonra tahsil müfettiş şefi olarak çalışmaya başlıyor. Anne Ayşe Dudu ile evlendikten sonra yedi yıl harbe gidiyor. Ayşe hanım, eşi askerdeyken 1912de ilk kızını dünyaya getiriyor. Eşi askerliğinin beşinci yılında izinli geldiğinde ikinci kızına hamile kalıyor ve 1917de Cahide hanım dünyaya geliyor. Şükrü bey, Cahide hanımın ifadesiyle her iki kızının da adını Çanakkale Harbi'nden gönderiyor. "Biz Burhaniyenin en yerli insanlarındanız. Babamın dedesi de orada doğmuş, o evde. Babam da o evde... Evimiz biraz içerlikti, yani sokak kapısından girersin, bahçeden arkadaydı ev. Eskiden ninni söylerlerdi çocuklara, babamın dedesi sokaktan mı duyulsun demiş, içerlik yaptırmış evi." "Babam ikinci kez evlendi" "Evde üvey anne huysuzdu, baba çok sessiz bir insandı, her şeye sabreden biriydi. ...Annem gezmeyi çok severdi, ablam da evlenip gittikten sonra, ben işte yemek yapardım, evi süpürürdüm, bulaşık yıkardım, dantel örerdim, kanaviçe işlerdim. Böyle geçerdi hayatımız. Kardeşlerim okuldan geldi mi onları yedirirdim, giydirirdim. Pek çocukluğumu yaşamadım." Cahide hanım, 6 yaşında annesini veremden kaybediyor. Babası altı ay sonra ikinci eşi Ayşe hanımla evleniyor. Bu evlilik, eşini evlendikten bir yıl sonra kaybetmiş olan Ayşe hanımın da ikinci evliliği. Bu evlilikten, Kadriye ve Mualla dünyaya geliyor. Cahide hanımın daha sonraki yaşamında ve çocuklarıyla kurduğu ilişkide babanın ikinci eşiyle geçen yıllar derin iz bırakıyor... 1923te ilkokula gidiyor, ancak tamamlayamıyor 19 yaşına geldiğinde Edremitli Asım beyle evleniyor Cahide hanım. Asım bey, Devlet Demir Yollarında memur, İzmirde görevli... Düğünü, eşinin İzmirde olması ve izin alamaması nedeniyle biraz aceleye geliyor. 1923te ilkokula gidiyor, ancak tamamlayamıyor... "Öğretmen beni birinci sınıftan üçe geçiriverdi. Dördü de okudum. Sonra kardeşim dünyaya gelince annem beni okula göndermedi. O zaman tabii eski Türkçeydi, sonra onu da unuttum. Evlendik, yeni yazıyı bilmiyordum. Amca (eşi Asım bey), bana harfleri yazdı. O harflerle okumayı, yazmayı öğrendim..." İZMİR FUARI BELİMİZİ BÜKERDİ "Eşim küçük bir memurdu, azıcık maaş alırdı. Tabii ben oraya gidince hürriyetime kavuştum. Ne kadar Amca (eşi, Asım bey) huysuz, kıskanç olsa da kendi evim deyip mutlu oluyordum. Paramız yoktu sinemaya, tiyatroya... O zaman Elhamra Sineması 40 kuruştu, Melek Sineması 30 kuruştu... O sinemalara bile böyle ayda bir defa gidebilirdik. Her şeyi borç alırdık, aylığı aldık mı kasap borç, bakkal borç, fırın borç. Ondan sonra işte iki buçuk lira para kalırdı. O zaman kordona giderdik, kenarları kirtikli bir kuruşlar vardı, bir kuruşluk çekirdek alırdık..." Cahide hanım evlendikten sonra İzmire gidiyor. Basmahanede kirada oturuyorlar. O yıllarda İzmirde tek maaşla oldukça zorlanıyorlar... "Batasıca Fuar" " ... Fuar var ya, o batasıca fuar... Hep söylerim, o fuar olmasaydı bizim yaşantımız daha başka olacaktı... Tam para biriktiririz, acık böyle kırk lira filan para artırırız, bir fuar olur. 16-17 kişi misafir gelir. Annesi kızlarını alır, hısmını, akrabasını alır, benim annem kız kardeşlerimi alır, işte 17 kişi filan olurduk. Bir kilo ekmek 10 kuruştu, hammal 10 tane ekmek getirirdi... Eğer ki biz hemen ara istasyonlara gitseydik, Amca da gayretliydi ben de tutumluydum, halimiz vaktimiz çok şey olurdu... "İzmirde, Aydında ve sonra tekrar İzmir Çiğlide geçen dönem aynı zamanda II. Dünya Savaşı yılları..." Biz böyle akşam oldu mu konu komşu, giyeceklerimizi koyardık torbalara, kapının arkalarına koyardık. Yani gece kaçma şeysi olsun diye... Çiğlideyken ekmek karne oldu. Ondan sonra işte bize, memurlara yardım yapmaya başladılar. Pirinç, peksimet, şeker veriyorlardı. Amerikan yardımı yağlar, bir de krem peynirleri veriyorlardı. Şimdi onları almaya gittik mi halk bağırıyordu, İnşallah ölü helvalarınız olur diye... Tabii halka vermiyorlar, memurlara veriyorlar..." İzmirde ekonomik anlamda bellerini en çok büken şey, İzmir Fuarı olmuş Cahide hanımla Asım beyin... "Atatürkümüz öldü" "Hanım Teyze vardı. Cahidem, Cahidem Atatürkümüz ölmüş dedi bana. Ay biz nasıl ağlamaya başladık... Amca istasyona gitti, o zaman Zafer Gazetesi, Ülkü Gazetesi, Yeni Asır Gazetesi vardı, böyle dört – beş gazeteyi gönderdi bana. Sabahleyin Amca giderken Cahide, bugün patatesli, etli bir kapama yap dedi. Ben de güvecin içine onları koydum, ağzını da böyle hamurla sıvadım, maltızın üstüne koydum. Ama maltızın üstüne de teneke koyacaktım, güveci yakmasın diye. O gazeteler gelince, maltızın üstüne güveci öylece koyuvermişim. Aldım böyle, hem okuyorum hem ağlıyorum, hem okuyorum derken güveç bir patladı. İkiye bölündü, ne eti kaldı, ne patatesi kaldı. Yani Atatürkün ölümü böyleydi... Ondan sonra artık 10-15 gün Hilale hoparlörler koydular, Atatürkün bütün hayatını anlattı. Sonra işte Melek Sineması vardı Basmahanede, oraya Atatürkün Dolmabahçeden Ankaraya gidişini seyretmeye gittik. Gözlerimiz kan çanağı gibi olmuştu..."Evlendikten yaklaşık bir yıl sonra ilk çocuğu Oğuzu doğuruyor Cahide hanım. İlk doğum Burhaniyede baba evinde ebe yardımı ile gerçekleşiyor. Sonraki beş çocuğunu farklı istasyonlarda yine ebelerle doğuruyor Cahide hanım... İzmirden sonra 1943te Söke Moralıya, 1945te Ödemiş Derebastıya ve 1947de Akçaya tayin oluyor Asım bey... Sözlü tarih görüşmelerinde geçmiş anımsanırken es geçilmeyen, mutlaka dillendirilen anılar oluyor... Bunların birinci sırasında Atatürkle ilgili olanlar geliyor. Cahide hanım da 8-9 yaşında Atatürkün Burhaniyeden geçişini ve öldüğü günü anlattı... Bir ev kadınının günlük yaşamında Atatürkün öldüğü günün hatırlanışı... Hayat daha sakin ve masrafsız geçiyor ara istasyonlarda... 1962de Asım beyin İstanbula tayini gündeme geliyor. Karar vermeden önce ailesine danışıyor..."Geldi bize, İstanbulu istiyor musunuz? dedi. Çocuklar istiyoruz dediler. Bakın orda zeytin, ekmek, peynir yemeye razı mısınız, maaşımız yetmeyecek dedi. Razıyız dediler. Ondan sonra müracaat etti, tayinimiz çıktı. 62nin 14 Eylülünde biz buraya indik. Bizi şurada bir lojman var, oraya verdiler..."İstanbula geldikten sonra çocuklar eğitimlerine devam ederken, Cahide hanım da evde çalışıp para kazanmaya başlıyor..."Burhaniyede bir zeytinliğim vardı; 13 ağaç. Onu sattım, örgü makinası aldım. 63ten 86ya kadar örgü ördüm. Çocuklarıma faydam oldu..."69da Asım bey, yaş haddinden emekli oluyor. Ancak çalışmaya devam ediyor..."Evde kese kağıdı yapmaya başladı. Çalışmasını çok seven bir insandı. Ben de yardımcı oluyordum. Bir adamcağız vardı, gelir kese kağıtlarını alır götürürdü. Sonra bir-iki sene de piyango bileti sattı. Sonra işte memleketten zeytinyağı, siyah zeytin getiriyorduk, müşterilerimiz vardı."Eşini 1993te kaybeden Cahide hanım, Kızıltopraktaki evde yalnız yaşıyor. Kendi evine yakın oturan çocuklarıyla sık sık görüşebiliyor olmaktan dolayı çok mutlu..."93ün 3 Mayısında Asım beyi kaybettik. Ondan sonra çocuklarım etrafımda toplandılar. Çocuklarım beni çok sever, ben onları çok severim. Biraz da üvey anneyle büyüdüm ya ben... Onlar geldi mi, onlara bir şey yedirdim mi, kahve yaptım mı çok mutlu olurum..." "Ara istasyonlarda makasçı, hareket memuru, istasyon şefi ile görüşürdük. Pozantı teşkilat istasyonuydu, orada çok ahbap vardı. Bahçelerimiz vardı, ameleler ekerdi. Tavuk yaptık, hindi yaptık, koyun aldık, keçi aldık, sütünü sağdık... Allaha çok şükür hiç sıkıntı çekmeden geçindik gittik. Hep onlarla uğraşırdık. İşte çocuklarla akşam olurdu. Hiç böyle aman, of yapmadık. Öyle geçerdi günlerimiz..." İÇİMİZDEN BİRİ CAHİDE EREN Evlilik Öncesi Soyadı : BıçakçıDoğum Tarihi ve Yeri : 1917, BurhaniyeAnnesi : Ayşe Dudu, ev hanımıBabası : Şükrü Bıçakçı, Tahsil Müfettiş MemuruEğitim Durumu : 1923–25 İlkokul terkMesleği : Ev hanımı, 1963–86 yılları arası evde örgü örerek aile bütçesine katkıEşi : Asım Eren, TCDDde memur Evlilik Tarihi : 1936Çocukları : 4 kız, 2 erkek Adı Soyadı : Cahide Eren GELECEK HAFTA Altay Gündüz "Herhangi bir işgal olursa, biz de Anadoluya kaçacağız. Ne olacağımız belli değil..." Sizlerle, tarihe 1000 canlı tanık bırakmak istiyoruz Tarih Vakfı yeni bir sözlü tarih projesine başlıyor... Fotoğraflar kalıyor bir başına albümlerde."Anneannemin yanındaki kadın kim? Dedem ne iş yapardı? Bu ev nerede şimdi?" soruları yanıtsız kalıyor.Biz eksik kalıyoruz böylece.Onlarla birlikte geçmişimizi, yani geleceğimizi kaybediyoruz.Kaybediyoruz, çünkü kaydetmiyoruz… Zaman geçiyor, hızla... Onlara, bugüne kadar sessiz kalanlara söz vermeden önce bu projeyi anlatmak istedik sizlere. Vakfın Nişantaşındaki binasına gittik. Herkes oradaydı. Proje danışmanlarından görüşmeleri gerçekleştirenlere, vakıf yöneticilerinden tanıtım birimi sorumlularına kadar herkes… Onlara sorduk: İşte tüm bunların farkındalığından doğmuş "Tarihe 1000 Canlı Tanık Projesi". Projenin mimarı Tarih Vakfı. "Tarihe 1000 Canlı Tanık Projesi" her hafta bu sayfada sizlerle buluşup, derlediklerini aktaracak. İçimizden birileri, tanıdıklarımız, tanımadıklarımız, komşumuz, anneannemiz, büyük dayımızla yapılan görüşmeler, tarihe tanıklıklarıyla konuk olacak evlerimize. "Tarihe 1000 Canlı Tanık Projesi" nedir? Toplumun farklı kesimlerinden 70 yaş üstü 1000 kişinin anı ve tanıklıklarının sesli ve görsel kaydının yer alacağı ulusal çapta bir sözlü tarih arşivi oluşturmak isteği diyebiliriz kısaca. Türkiye genelinde gerçekleştirilecek olan proje, tarih ve kültür mirasımızın bugüne kadar aydınlanmamış ya da eksik aktarılmış konularına ışık tutacak. Öte yandan 20. yüzyıl tarihinin insan yaşamları ve yaşantılarıyla birlikte değerlendirilmesine olanak sağlayacak. Son 70-80 yıllık dönemde yaşanmış olaylara ilişkin tanıklıkların, farklı kesimlerin bunları nasıl yaşadığına dair gündelik yaşamın içinden gelen bilgilerin yanı sıra bu olaylardan insanların nasıl etkilendiği, neler hissettiği derlenmiş olacak. Ne kadar sürecek bu proje ve ürünleri nasıl değerlendirilecek? İlk aşamada Kayseri Ticaret Odası, Türk Tabipler Birliği ve İnşaat Mühendisleri Odası belirli sayıda görüşmeyi destekleyerek çalışmalara katılan sivil toplum örgütleri oldular. Çalışmalar ilerledikçe Türkiyede farklı sektörlerde faaliyet gösteren kurumların, meslek odalarının, sendikaların ve kişilerin proje destekçileri olarak katkı vereceklerini umuyoruz. Projenin süresi aslında 2003 yılında bulacağımız destekler çerçevesinde şekillenecek. Yapılacak olan görüşmelerin bazılarından derlenecek olan yazılar ve çalışmalarla ilgili haberler, proje boyunca her hafta bu köşede yayımlanacak. Oluşturulacak arşiv, Tarih Vakfı Bilgi Belge Merkezinde belirlenen kullanım koşulları, etik ilkeler ve kaynak kişilerin verdikleri izinler uyarınca araştırmacı kullanımına açılacak. Daha sonra bu görüşmeler belgesel, kitap, tez ve benzeri çalışmalarda, radyo programı gibi çeşitli yakın tarihe yönelik projelerde de değerlendirilme imkanına kavuşacak. Peki bu tanıklar nasıl belirlenecek? Görüşülecek 1000 kişinin belirlenmesinde, kişinin tanık olduğu dönem ve olaylar, mensubu olduğu sosyal ve kültürel gruplar, yaptığı işler, yaşadığı yerler gibi ölçütler dikkate alınacak. Artık kaybolmakta olan mesleklerin, kültürel grupların temsilcileri, belirli bir yaşın üzerindeki kişilere ulaşmanın önceliği özel olarak değerlendirilecek. Tarih Vakfı olarak proje kapsamında, toplumun her kesiminden, mümkün olduğunca fazla sayıda, geçmişi hatırlamakta güçlük çekmeyen 70 yaş üstü kişilerin bilgilerine ulaşmayı önemsiyoruz. Öngörülen bir bütçe var mı? Biz projenin bütçesini oluştururken, harcama kalemlerini mümkün olduğunca sınırlamaya çalıştık. Benzer çalışmalar yurtdışında çok büyük bütçelerle yapılıyor. Projenin toplam bütçesi 500 bin euro civarında. Bu tutarın büyük bir bölümünü ana ve kurumsal destekçiler aracılığıyla karşılamayı amaçlıyoruz. Ana destekçiden 100 bin, kurumsal destekçilerden de kendi olanakları ölçüsünde 5 bin–10 bin veya 25 bin euro katkı vermelerini bekliyoruz. Projeye ayrıca meslek odalarından ve kişilerden de katkı sağlamayı önemsiyoruz. Örneğin herhangi bir vatandaş ve/veya meslek odası bu proje kapsamında yapılacak iki, üç veya beş görüşmeyi destekleyebilir. Türkiyenin herhangi bir yerinde bir kişi ile yapılacak görüşmenin maliyeti 2003 yılı için 500 milyon TL. olarak belirlendi. Bu kadar üzerinde durduğumuz sözlü tarihten bahsedelim biraz da! Aslında tarihi yapan insanlardır, insan deneyimlerinin tarihine bakarken kamu alanının dışında, insanların yakın çevreleri içinde var olmalarının tarihini incelemenin önemi ortaya çıkar. Sözlü tarih bu arayış içinde, her kesimden insanın doğrudan aktardıkları anılarının ve tanıklıklarının tarihe dahil edilmesidir. Sözlü tarih görüşmelerinde gerek anlatının kayıt koşulları, gerek bu anlatıların metinleştirilmesi, gerekse de arşivlenmesi belirli koşullar içinde gerçekleştirilir. Sözlü tarih bir araştırma yöntemi olarak çok kabaca Batıda ve Amerikada 20. yüzyılda yeniden keşfediliyor. İsim babası Amerikalı bir gazeteci. 20. yüzyılın başlarında "Sizin yazdığınız tarih mi? Siz beyaz yakalıların, saray odalarındaki çatal bıçakların tarihini yazıyorsunuz. Ben üniformasızların, kısa gömleklilerin teşrifatsız tarihini yazacağım . Bunun ismi de sözlü tarih" diye tanımlıyor. Özellikle yeni bir yüzyılın başlangıcı ile birlikte geçmiş yüzyılın deneyimlerini, birikimlerini derlemeye yönelen geniş çaplı sözlü tarih projeleri yakın dönemde başlatılmış. Bu kapsamda İngilterede 1997 yılında Paul Thompsonın başlattığı 4 milyon sterlin bütçeli "Millennium" projesi var örneğin.Tarih Vakfı "Tarihe 1000 Canlı Tanık" projesi ile ulusal çapta kapsayıcılığı olan geniş bir sözlü tarih arşivini kurmayı hedefliyor. Projenin amacı geçmişi geleceğe miras bırakmak. Geçmişe dönük daha demokratik bir tarih yazımına sözlü tarihin getireceği katkıların önemine inanmaktayız. Sözlü tarihin en önemli hedefi ve beklenen sonucu olarak insanların kendilerini tarihin bir parçası hissetmelerine, daha demokratik bir toplumun oluşumu ve tasarımına katılacaklarına inanıyoruz. Bu inancı paylaşmak üzere... "Resmi Tarih", bir başka deyişle ders kitaplarımızda anlatılan tarih, pırıltılı, muzaffer komutanların, kılıç şakırtılarının, davul seslerinin, marşların, saygı duruşlarının tarihidir. Proje ile ilgileniyorsanız Tûbâ Çameli (tcameli@tarihvakfi.org.tr)Tel: (0212) 227 37 33 / 109Filiz Öğretmen (fogretmen@tarihvakfi.org.tr) ile temasa geçmeniz yeterli.Faks : (0212) 227 37 32 Ceren Lordoğlu (clordoglu@tarihvakfi.org.tr),