Maymun gözünü açtı

Ünlü “Maymunlar Cehennemi”, 1968 yapımı bir bilimkurgu / distopya filmi. Orijinal filmden sonra dört devam filmi, iki yeniden çekimi yapılmış seri zeki maymunların hükmettiği bir dünyada baskı altındaki köleler olarak yaşayan insanların hikayelerini anlatıyor. Yani bu evrende maymunlarla rolleri değişiyoruz. Sonuç, insanlar için bir cehennem...
İkinci filmi “Maymunlar Cehennemi: Şafak Vakti” gösterime giren serinin ilk filminde gezegeni ele geçirecek olan maymunların nasıl yüksek zekaya kavuştuklarını izlemiştik. Zeki maymunların kökeni, alzheimer hastalığına çare bulmak isteyen bir biliminsanının denek olarak kullandığı maymunu Caesar’a dayanıyor. Caesar ilaca maruz kalınca dâhi olarak nitelediğimiz insanları aşan bir zeka seviyesine yükseliyor, gördüğü kötü muamele sonucu insanlardan yüz çevirip kendisi gibi zeki arkadaşları ile yakınlardaki bir ormana sığınıyordu. Bu arada insanları etkileyen “simian gribi” de geniş kitleleri etkisi altına almıştı. İkinci film hikayeye buradan devam ediyor. Caesar ve arkadaşları hastalıktan bitap düşmüş insanlığa son yumruğu indirecek mi? Şahsen arkalarındayım. Çok çektiler.
Peki gerçek hayatta maymunlar ne kadar zeki? DNA’mızın yüzde 98’ini paylaştığımız bu en yakın akrabalarımız gezegeni ele geçirecek mi? Dünyanın en zeki maymunlarına birlikte göz atalım.

Maymun deyip geçmeyin
Biz her ne kadar hepsine maymun deyip geçsek de bilimsel adı “insansılar” (ape) olan bu aile kendi içinde ikiye ayrılıyor: Büyük insansılar ve gibonlar. Büyük insansılar büyük türler olan şempanze, goril, orangutan, bonobo ve insanları içeriyor. Gibonlar ise daha küçük boyutları ve kuyruklu olmaları ile büyük insansılardan ayrılıyorlar.

Video izleyerek işaret dilini çözdü

Bonobo türünde erkek bir maymun olan Kanzi, kendi kendine öğrenme konusunda bir dâhi. Amerikan İşaret Dili’ni Koko’nun videolarını izleyerek kendi kendine çözmüş. Tam olarak kanıtlanamamış başarıları arasında Pac-Man oynamak, omlet pişirmek ve ateş yakmak var. Taştan aletler de yapabilen Kanzi, eğitmeni Sue Savage-Rumbaugh’ya göre sesli olarak da iletişim kurabiliyor.

Empati kurabiliyor
25 yaşında erkek bir orangutan. Bilgisayar ekranındaki soyut sembolleri kullanarak cümleler kurabiliyor. Soyut sembollere anlamlar yüklemek ve iletişim için kullanmak yakın zamana kadar sadece insanlara özgü bir davranış olarak değerlendiriliyordu. Araştırmacılara göre Azy şempanzelerde bulunmayan empati, başkası gibi düşünebilme gibi bilişsel yeteneklere sahip.

Beslediği kedisi ölünce ağladı
Gorillerin medar-ı iftiharı. Standart Amerikan İşaret Dili’nde 1000, sesli olarak da 2 bin kelimeyi anlayabilen Koko yeni kelime uydurabiliyor. Mesela yüzük kelimesini öğrenmeden önce “parmak bilekliği” tabirini icat etmiş. “All Ball” adını verdiği bir yavru kediyi bakımı altına almış. Kedisi ölünce acı haberi alan Koko işaret diliyle “kötü”, “üzüntü” ve “ağlamak” demiş. IQ’sunun
70-95 aralığında olduğu tahmin ediliyor. İnsanlarda ortalama IQ ise 100.

Aynadaki yansımasının farkında
2007 yılında kaybettiğimiz Washoe üstün dil becerilerine sahip dişi bir şempanzeydi. Duyma engelliler için geliştirilmiş standart Amerikan İşaret Dili’ni öğrenen ilk hayvan olma özelliğini taşıyan Washoe, bu dilde 350 kelimeyi kullanabiliyordu. Yetiştiricileri Washoe’nin yeni kelimeler öğrenebildiğini, bu kelimeleri birleştirerek yeni kelimeler oluşturabildiğini ve başka maymunlara bu işaretleri öğretebildiğini savunuyor. Aynadaki yansıması gösterilip ne gördüğü sorulduğunda “Ben, Washoe” cevabını verdiği de kayıtlara geçmiştir.

Ünlü maymunlar
l Şempanze Ham - Uzaya gönderilen ilk şempanze.
l Michael - Soyut espresyonist resimleriyle ünlü bir goril.
l J. Fred Muggs - 1950‘lerde TV sunuculuğu yapan bir şempanze.
l Goril Binti Jua - 1996 yılında üç yaşında bir çocuğun hayatını kurtardı.
l Ken Allen - Üç kere kafesinden kaçmayı başardığı için “Kıllı Houdini” lakabını almış bir orangutan.
l Kartopu - Bilinen tek albino goril.
l Macaco Tiao - 1988’de Rio de Janeiro belediye başkanlığına aday oldu ve yüzde 9.5 oyla üçüncü oldu.
l Çarli - Çektiği el hareketleri ile olsun, arsız sırıtışıyla olsun bir neslin hafızasına kazındı.

Zeki, çevik ve maharetli
l Goriller kaçak avcıların kurduğu tuzakları etkisiz hale getirebiliyor.
l Yetişkin bir bonobo profesyonel bir atletten yüzde 33 oranında daha yükseğe sıçrayabiliyor.
l 180 kiloluk bir goril, rekortmen atlet Hüseyin Bolt’tan daha hızlı koşabilir.
l Şempanzeler ağaç dallarından mızrak yapıp kullanabiliyor.
l Babunların köpek dişleri aslanlarınkinden daha uzun ve keskin.
l Orangutanlar yaprakları şemsiye ve bohça olarak kullanabiliyor, korunaklı yuvalar inşa edebiliyorlar.
l Kyoto Primat Araştırmaları Enstitüsü yaptığı çalışmada şempanzelerin hafıza testlerinde üniversite öğrencilerinden daha başarılı olduğunu gösterdi.