“Önüme servet koysalar bir tespihimi bile satmam”

Gözlük, tespih ve hat... Türkiye’de gözlük pazarının zirvedeki kuruluşlarından Merve Optik’in Yönetim Kurulu Başkanı Ali Demirel her üç konuda da söz sahibi. Demirel Osse, Mustang, Guess, Fendi, Roberto Cavalli gibi dünyaca ünlü gözlük markalarıyla ülkemizi tanıştıran ve en büyük gözlük camı fabrikasının sahibi olmasının yanı sıra özellikle tespihte ülkemizdeki iki eksperden biri.
Koleksiyon sevgisi aileden gelen bir aşk. Demirel bu kültürel mirasa sahip çıkmaya çok küçük yaşlarda karar verip hat sanatı ile ilgilenmeye ve tespih toplamaya başlamış. Gözlükten kazandığı parayı, yatırım için gayrimenkul almak yerine tespihlere ve hat sanatına harcamayı yeğlemiş. Binin üzerinde tespihi ve 400’ü aşkın hat eseri var. Bunların içinde M. Şefik Bey’in, Fehmi Efendi’nin, Hamit Aytaç’ın, Kazasker İzzettin Efendi’nin, Hafız Osman Karahisarı’nın, Hulusi Eendi’nin, Bakkal Arif’in, Osman, Mehmed ve Fatma Özçay kardeşlerin eserlerine paha biçilemiyor.

Hikayeniz nasıl başlıyor?

Benim hikayem şöyle başlıyor; Çocuklukta dedelerimden kalan tespihler ve hat eserleri vardı. Daha sonraları işimiz gereği dünyanın hemen hemen her ülkesine gidince, buralarda bize ait fazla bir şey olmadığını bir kez daha anladım.

Burada yüzlerce tespih var...

Artık bir tutku, bir iş oldu benim için. Birçok ustayı ve malzemeleri inceledim. Kütüphanelerde Osmanlı ve Osmanlı kültürü araştırmaları yaptım. Bu işin ustalarını araştırdım. Şunu gördüm; dünyada en kaliteli tespihi Türk ustalar yapıyor.

Osmanlı’dan önce de pek çok medeniyete ev sahipliği yapmış bir ülke olarak bir koleksiyoncu için cennet olmalı...

Tabii ki. Misal dünyanın en önemli hattatları bizde yetişmiştir. Bununla ilgili bir söz vardır: “Kur-an’ı Kerim Mekke’de nazil olmuş, Mısır’da okunmuş, İstanbul’da yazılmıştır”. Bu işin içine girdiğinizde bunun bir derya olduğunu görüyorsunuz

İyi tespihi nasıl anlayabiliriz?

Tespih koleksiyonunda tespihin mutlaka iyi bir usta tarafından yapılmış olması, imamesinin yapısı, tanesi, nişanesi, pulu, düğüm yuvası ve tepeliğinin en iyi şekilde yapılmış olması lazım. Bir dönem ustalar tornada, ondan önce el kemanesiyle daha sonra ayak tornasıyla yapıyorlardı. Yeni ustalarda bilgisayarlı tornalar var. Usta kadar önemli diğer bir unsur da tespih malzemeleridir. Ekspertiz olarak hangi yıl, hangi usta, hangi malzeme hemen söylerim.

“Kehirabara dokunmak kadifeyi ellemek gibi”

Hangi malzemeler kullanılıyor?

Tespih malzemelerinde maden kökenli maddeler var. Zümrüt, yakut, elmas, necef, firuze, kristal, şahmaksut, zeberced, akik, yıldıztaşı, kantaşı, altın, gümüş gibi. Sonra hayvansal maddeler var. Fildişi, mamut dişi, denizfili dişi, suaygırı dişi, bağa (deniz kaplumbağası kabuğu), boğa boynuzu ve gergedan boynuzu gibi. Denizlerden gelenler inci, mercan, yüsrü sedef, fosil kökenli olanlar kehribar ve siyah kehribar (oltutaşı). Bir de bitki kökenli olanlar var. Yılan ağacı, sandal ağacı, ot ağacı, pelesenk, tik, abanoz, kuka, narçıl ve andıç gibi. Sentetik maddeler ise Alman sakızı, fiber, sert plastiklerdir.

Siz hangi malzemeden yapılmış tespihi seviyorsunuz?

Benim gözde tespihlerim arasında mercanın özel bir yeri vardır. Ayrıca yazın necef çekerim. Tespih çekmek insan sağlığına da etkili. Mesela kehribar vücuttaki elektriği alıyor. Kehribara dokunmak kadifeyi ellemek gibi. Yazın necef çekersin. Necef buz gibidir, +40 derecede seni ferahlatır.

Yaşayan ustalara sipariş verebiliyor muyuz?

Zaten en kârlısı ustasına sipariş vermek. Bizim gibi ülkelerin sosyo-ekonomik yapısı değiştikçe bu tarz koleksiyonlara da ilgi artıyor. Türkiye’de şimdi 500’den fazla tespih koleksiyoneri var. Çok değerlenecek bu koleksiyonlar ilerde.

En geniş koleksiyon sizde. Satın almak isteyenler çok olmuştur...

Önüme servet koysalar bir tekini satmam. Ne tespihlerimi, ne de hat eserlerimi. Koleksiyonum çocuklarıma ve ülkeme bırakacağım en güzel miras olacak.

Tespihleri banka kasasında tutuyor

Bir müze düşünceniz olmadı mı?

Oldu, olmadı değil ama kuşkularım var; nasıl sergilenecek, nasıl iyi bakılacak? Türkiye bundan sonra kendine ait unsurları dünyaya sunmalı. Adamda en kralı olanı sen ona sunmuşsun neye yarar.
El sanatlarındaki ustaları desteklemek gerek.
Biz kendi maddi imkanlarımızla bunu yapmaya çalışıyoruz, devletimiz hat ve tespihteki bu inanılmaz zenginliği ülkenin tanıtımı için değerlendirmeli. Mesela Özçay kardeşler Kabe yazılarını yazıyorlar kimsenin bundan haberi yok. Eskilerin bir sözü var “İltifat marifete tabidir, müşterisiz mal zayidir” diye. Siz bir ürün yapıyorsunuz ama hiç kimse sizi onore etmiyor. Bundan dolayı bu
tip sanatların iltifat
gördüğü gibi bir müşterisinin de olması lazım. Bizlerin arkasında 600-700 yıllık Osmanlı kültürü ve tarihi var.

Nasıl saklıyorsunuz bu hazineyi?

Bankada kasalarda, özel çekmecelerinde. Sık sık alıp bakımlarını yapıyoruz.

Çocuklar da koleksiyona meraklı mı?

Açıkçası kızım tespihe, oğlum hatta meraklı. Çocuklarla kitap okumak, müze gezmek belgesel seyretmek büyük keyif. Gençlerin sanal âlemden gerçek âleme iletişimlerini artırmak lazım. Fiziken anne-baba ile biraradalar ama ruhen ayrı.
Bunu çözmenin yolu da kaliteli eğitim.