Uzmanından frak dersleri

Biz de frakın ne olduğunu ve frak giymenin inceliklerini bir uzmanına sorararak öğrendik. Dışişleri Bakanlığı'nda geçirdiği 40 yılın dördünde, diplomaside "protokol şefi" olarak adlandırılan protokol genel müdürlüğü görevini yürüten emekli büyükelçi Oktay Aksoy frak, aksesuvarları ve Türkiye'deki kullanımı konusunda ilginç bilgiler verdi.Fransızcadan gelen frak için İngilizler "white tie" (beyaz papyon) ya da "tails" (kuyruklar) terimini kullanır. Tören kıyafeti olan frak, gündüz ya da gece törenlerinde, gece yemekleri, gala ve balolarda giyilir. Frak siyah kumaştan, önü kesik, arkası yırtmaçlı, kuyruklu ve yakası saten kaplı ceketle, yan dikişleri üzerinden yukarıdan aşağı siyah ipekli bir şerit bulunan pantolondan oluşur. Herhangi bir siyah pantolon giyemezsiniz. Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan Orhan Pamuk ile bu tarihi anı paylaşmak için Stockholm'e giden Türk gazetecilerin Stockholm Konser Salonu'nda düzenlenen törende giymek zorunda kaldıkları fraklar neredeyse kazanılan ödül kadar Türk kamuoyunu meşgul etti. Gömlek: Özel frak gömleği beyaz keten veya poplindendir. Ön kısmı, özel yakası, kol ağızları katı kolalanmış olmalıdır. Yakanın iki ucu üçgen şekilde kıvrıktır. Papyon: Frakla beyaz papyon kullanılır. Saten gibi parlak kumaşlardan değil, pike gibi kumaşlardan ya da kalınca ketenden yapılmış olmalıdır. Önceden bağlanmış hazır kravatların boy ayar yeri yaka üstünde görüneceği için her defasında yeniden bağlanması tercih edilir. Bunu bilenlerin sayısı ise günümüzde oldukça azaldı. Frakla siyah papyon kesinlikle kullanılmaz. Sadece "maitre-d hotel" (şef garsonlar) ya da TBMM'deki kavaslar kullanır. Yelek: Gündüz veya gece giyilmesine göre değişir. Gündüz törenlerinde elbise ile aynı kumaştan siyah yelek giyilir, sadece protokol görevlileri gündüz törenlerinde frakla beyaz yelek kullanırlar. Frak gece kullanıldığında beyaz yelek giyilir. Bu kurala en çok itina gösteren Atatürk'tür. Gündüz siyah, gece beyaz giymiştir. Günümüzde siyah artık pek giyilmiyor. Çünkü elbiseyi kapatıyor. Frakla birlikte giyilen aksesuvarlar Ayakkabı: Frakla siyah rugan ayakkabı giyilir ve kesinlikle başka ayakkabı kullanılamaz. Orhan Pamuk'un törendeki ayakkabısı görebildiğim kadarıyla rugan değildi. Pamuk'un pantolonunun kemer bölümünü örtmesi gereken yeleği de sanırım biraz kısaydı. Şapka: Frakla silindir şapka kullanılır ama pratikte neredeyse hiç kullanılmıyor. Cenaze töreninde veya benzer hallerde frak giyiliyorsa, silindir şapkanın etrafına mat siyah kumaştan bir nevi kılıf geçirilir. Eldiven: Beyaz deri eldiven kullanılır ama daima giyilmemiş olarak sol elde tutulur. Şapka da aynı elde tutulur ve sağ elle el sıkışılır. Mendil: Frakın göğüs cebine keten beyaz mendil konur, ipekli mendil kullanılmaz. Palto: Gerektiğinde frakla sadece siyah palto kullanılır. Atatürk palto yerine pelerin de giymiştir. Hasan Cemal ve diğerleri dua etsinler, şanslarına hava o kadar soğuk değildi de paltosuz idare ettiler. Yoksa bir de palto almaları gerekecekti. Eşarp: Palto giyildiğinde düz beyaz ipek eşarp kullanılabilir. Ancak eşarbı bağlamamak, yaka önü ve papyon görünecek şekilde önde açıklık bırakmak gerekir. Rugan ayakkabı şart Frak Osmanlı İmparatorluğu'nda olmayan, cumhuriyetle beraber Avrupa'dan alınan bir kıyafettir. Sanırım ilk giyen Atatürk'tü. Fotoğraflarına bakınca kendisine de çok yakışıyormuş. Cumhuriyetin ilk yıllarından 1970'lerin sonlarına kadar yoğun biçimde kullanılmıştır. O zaman sadece cumhurbaşkanı, meclis başkanı değil, 29 Ekim'de, Anıtkabir'de yapılan törenlerde milletvekilleri ve yabancı büyükelçiler de frak giyermiş. Cumhuriyetin ilk yıllarında Ankara'nın ilk kunduracısı Yüzbir Çeşit'in sahibi Ali Rıza Yüzbir'in yıllar sonra bana anlattığı gerçek bir hikaye vardır. Vehbi Koç kendilerine salon adabı, frak-smokin giymenin inceliklerini anlatırken, Yüzbir diyor ki "Siz bilmezsiniz, Anadolu'da ilk frağı giyen kişi benim. Babam ölüp annem biz yetimleri giydirmek için bitpazarından ikinci el kıyafet ararken, kuyruğu kesilmiş frak eskilerini bulmuş. Bana ceket olarak giydirmişti. Biraz önü kısaydı ama ceket görevi görmüştü". Türkiye'ye cumhuriyetle geldi 1970'lerin başlarına kadar büyükelçiler Çankaya Köşkü'nde itimatname sunarken, cumhurbaşkanı da büyükelçi de frak giymek zorundaymış. O dönem törene hükümetten de bir bakan katılmak zorunda olduğundan o da frak giymeye mecburmuş. Dönemin başbakanı Bülent Ecevit de sanırım Fahri Korütürk'e giderek rica etmiş ve Köşk'teki mektup sunma töreninde frak zorunluluğu kalkmış. Kenan Evren, Turgut Özal ve Süleyman Demirel dönemlerinde frak Cumhuriyet Bayramı törenlerinde ve cumhurbaşkanının yemin törenlerinde giyildi. Ahmet Necdet Sezer'in cumhurbaşkanlığında ise törenlerde de giyilmez oldu. Cumhurbaşkanını yemin etmeye götürürken protokol şefi de giyerdi. Ben Demirel'i götürürken giydim. Şimdi protokol şefi de giymiyor. Frak artık Türkiye'de sadece TBMM başkanının giydiği bir kıyafet haline geldi. Artık sadece TBMM Başkanı giyiyor Yelek yerine siyah ve beyaz kumaş kuşağı sadece orkestra sanatçıları, solistler bir rahatlık gereği kullanabilirler. Nobel törenindeki fotoğraflara bakınca Hasan Cemal ve Yavuz Baydar kuşak kullanmış galiba. Uygun değil. Resimlerde Hasan Cemal'in gömleği üzerinde siyah düğmeler var. Düğmenin de göze batmaması gerekir. O nedenle siyah yerine göze batmayacak sedef olması tercih nedenidir. Okay Gönensin'in frakı kurallara uygun görünüyor. Okay Gönensin'in frakı kurallara uygundu Bakanlığa ilk girdiğimiz 1960'larda, özellikle genç memurlar refakat görevlerinde yer aldıkları için hepsi bir şekilde frak giyerdi. Hatta o dönemde "Bu bizim bir nevi üniformamızdır, o nedenle masrafı devlet tarafından karşılanmalıdır" tartışması bile yaşanmıştı. Avrupa'da kiralama imkanları fazladır. Ankara'da da Terzi Kemal vardı, ondan kiralanırdı. Ya da Devlet Opera ve Balesi'nden ödünç alınırdı. Ben kayınpederimin, 1930'larda İsveç'ten aldığı frakını biraz küçülterek giymeye başladım. Aynı frakla emekli olana kadar 40 yıl idare ettim. Hâlâ oluyor. "Operadan ödünç frak alırdık" Arap ülkelerinde, BM'de giyilmiyor. Avrupa'da ve özellikle İngiltere gibi kraliyet ailelerinin bulunduğu ülkelerde yoğun biçimde kullanılıyor. Büyükelçilik yaptığım Finlandiya ve İsveç'te yılbaşı, milli gün, meclis açılışı gibi törenlerde mutlaka frak giyilir. Nobel töreni de frakın zorunlu olduğu bir durumdur. Hangi ülkelerde giyiliyor?