Batıl inançlar ve kökenleri

Merhaba dostlar... İnsanoğlu kendi tarihi boyunca başlangıçta vahşi hayvanlara, deprem, fırtına ve şimşek gibi doğa olaylarına karşı çaresizliğinden; akabinde de bunların bazılarının inandırıcılık özelliğini gelecek kuşaklara taşımış olmasından gelen ve doğaüstü sebep-sonuç mantığı içeren tutum, davranış ve inançsal beklentilere “batıl inanç” denir.

Bu tutum içerikli yüzlerce batıl inanç günlük hayatta canlılığını korumaktadır. Anadolu’nun kadim tarihi derinliğini meydana getiren tüm toplulukların inançsal zenginlikleri günümüze kadar kimi zaman eylem kimi zaman ise söz ve deyimler şeklinde ulaşmıştır. Bunlardan çoğunluğu günümüzdeki inanç dairesinde batıl olarak ifade edilir. Batıl olmakla birlikte yapılan eylem ve söylenen sözlerin köken bilgisi önemli bir çalışma alanı olarak düşünülmelidir. Şöyle ki; başımıza gelebilecek kötü şeyleri kendimizden ve yakınlarımızdan uzak tutmak için tahtaya vurup “şeytanın kulağına kurşun” denerek yapılan eylem aynı anda sağ kulak çekilerek ritüelleştirilir. Böylece mevzubahis olan tehlike pasifize edilir. Kimi zaman ise kişiye bağlı olarak “Allah korusun” denilerek aynı eylem tekrar edilir. Batıl bir inanca dayanan eylemin İslam dairesi içerisine taşınmış olması ironik bir durum sergilese de bu biçim ve içerik Anadolu’nun nasıl bir hamur olduğunun en tipik göstergelerinden birisidir.

Zeus ve şimşekleri

Tahtaya vurmak eylemi ve şeytan kulağına kurşun deyiminin kökeni Anadolu mitolojisine dayanır. Üçüncü kuşak Olimpos tanrılarının en kudretlisi olan Zeus, insanoğluna kızdığı zaman şimşek gönderir veya korkutmak için gök gürültüsü çıkararak uyarılarda bulunurdu. Bilimsel sorulara verdiği bilimdışı karşılıklar evresinde insanoğlu her şimşek çaktığında ve yıldırım düştüğünde Zeus’un kendilerine kızdığı sonucunu çıkararak türlü önlemler alırlardı. Şöyle ki; şimşekler genellikle ağaçlara düşer. Bunun bilimsel sebebini doğal olarak bilmeyen antik çağ döneminde yaşayan hemşerilerimiz, çok geçmeden bilimdışı bir açıklama bulmakta gecikmemişlerdir “Zeus kendilerinden memnun olmadığı insanlara uyarılarını yıldırım düşürdüğü ağaçlar vasıtasıyla veriyordu”. Gök gürlemeleri ise Zeus’un bağırıp çağırmaları olarak algılanırdı. Şiddetli gök gürlemeleri ve akabinde düşen yıldırım sonucu büyük bir korku içerisinde saklandıkları yerden çıkan insanoğlu yıldırım düşmüş bu ağaçlara koşup yanmış tahta halini almış parçacıklara birkaç defa vurarak ellerini kulaklarına götürürlerdi. Ve böylece Zeus’un mesajını/uyarılarını aldıklarını, Zeus’a bildirilerdi. Neticede tahtaya birkaç defa vurarak elin kulağa götürülmesi eyleminin kökeni Zeus’a dayanır ve onun sakinleştirilmesine yönelik bir inanç tövbesidir.

Neden şeytanın kulağına kurşun?

Öte yandan tahtaya üç defa vurulduktan sonra sağ el kulağa götürülürken “şeytanın kulağına kurşun” denmesi içinde bulunulan yeni inanç dairesinde bile inandırıcılığı ritüel odaklı muhafaza etmektedir. Günümüzde kurşun döktürme şeklinde yapılan ve kişinin nazara geldiğine inanması üzerine yaptırdığı bu eylem: Sıvı haldeki kurşunun baş üzerinden su dolu bir tasa dökülmesi ve kurşunun bir anda katı hale dönüşmesi sonucu kurşunun almış olduğu şekle göre nazar önce tespit edilir, sonra yorumlanır akabinde de nazardan kişi uzaklaştırılır. Değerli dostlar “şeytanın kulağına kurşun” sözünü Zeus’un hiddetle gürleyerek gönderdiği şimşeklerin düştüğü ve yaktığı ağaçlara indirgeyelim. Zeus profili antikite dönem boyunca insanlara tufan gönderen, onları korkutan, kadınları türlü kılıklara girerek kaçıran adeta bir baş belasıdır. Zeus yaratıcı bir tanrı durumunda değildir. Kardeşleri Hades ve Posedion ile birlikte kurmuş oldukları dünya düzeninde insanlara hükmeder. İnsanların Zeus adına yaptırdıkları sunak ve tapınaklar ona sevgilerinden ziyade korkularından dolayıdır.

Zeus yüzyıllar sonra tek tanrılı dinlerde evreni yaratan, koruyan tanrı değil evrene korku salan, bozucu ve kadınlara musallat olan cin, şeytan ile özdeşleşecektir. Zeus’un şimşekleri ise kurşun dökme eylemindeki kurşunun eş değeridir. Mitte, şimşeklerin düşmesiyle ağaçlar yanarak parçalanır ve akabinde bu kaskatı kesilmiş ağaçlara bakıp mesaj alınır ve yeni ağaçlar vasıtasıyla Zeus’a af mesajları gönderirlirdi. Kurşun dökme eyleminde katılaşan kurşunun yorumlanması bu yanmış ağaçların durumu ile benzerlik gösterir.

Kelime bazında eşdeğer olarak Zeus- şeytan; kurşun - yanmış ağaçlar; kulak- haber-fal karşılıklarına ulaşabiliriz. Ve böylece doğrulanmışı olasıdan, olasıyı olabilirden, olabiliri de hayalden ayırt etmenin her zaman ne kadar zor olduğu yeniden anlaşılıyor. İnsanoğlu her evrede fiziksel ihtiyaçları ve manevi korkularına dayalı geliştirdikleri inançsal pratiklerini hangi inanaç dairesine girerse girsin taşımakta ısrar etmiştir.