Yarın para "hatıra" olacak

KAĞIT paranın patronu Merkez Bankası'ysa, metal para, bir başka değişle de "bozuk para"nın patronu da Darphane. Darphane, salt bozuk paralara değil, çeşitli hatıra paralarına, şiltlere ve çil çil sarı liralara da imza atıyor. Merkezi İstanbul'da bulunan Darphane'nin genel müdürü Raif Bakova bu haftaki konuğumuz. Bakova ile 2000'li yıllarda paranın alacağı değişimi, klasik paranın geleceğini, para ortadan kaltığı zaman kendilerinin işsiz kalıp kalmayacağını tartıştık.
Türk parası gün geçtikçe değer yitiriyor, metal para ise işlevinden uzaklaşıyor. Bozuk para gerçekten önemini yitirdi mi?
- Para ister kağıt, ister metal olsun, kullanımının gün geçtikçe önemi azalıyor. 2000'li yıllara doğru dünyada kredi kartı, para çekme kartı, alış veriş kartlarının yanısıra bir de elektronik para sistemiyle her türlü alışverişin parasız yapılacağı gibi bir çalışma var. Eğer bunda başarılı olunursa elektronik para, hem kağıt paranın hem de metal paranın pabucunu dama atacak.
Böyle bir durumda Darphane'nin durumu ne olacak? Siz işsiz mi kalacaksınız?
- Biz işsiz kalmamak için bilmeden bir şey başlattık. Hatıra paracılığını ve koleksiyonculuğu desteklemek için paralar basıyoruz. Böylelikle para kavramı ve para kurumu sürecek.
Para bir nostalji, bir tarih, bir antika mı olacak?
- Evet. Para bir hobi, bir merak unsuru olacak. İşlevinin unutulmaması için ne yapılacak onu bilmiyorum, ama önemi azalacak.
Paranın işlevi kalmayacak mı diyorsunuz?
- İşlevi çok aza inecek. Fakat paranın görkemi ve güzelliği hatıra paracılığında sürecek. Lidya'da üretilen ilk para da bugünkü hatıra para gibiydi. Onun değerini gösteren ağırlığı ve metaliydi.
Emisyona çıkan her para için rezervlerde altın saklanırdı. Klasik para ortadan kalkacaksa, elektronik paranın karşılığı ne olacak?
- Devlet emisyondaki kağıt paranın karşılığını, Merkez Bankası ve Hazine'nin, kamuoyu tarafından bilinmeyen bir özel politikasıyla saklıyor. Bizim ürettiğimiz, şu anda tedavülde olan madeni paraların tamamı 5,5 trilyon civarında. Bunun bir karşılığı da yok. Metal değerinin bir karşılık olarak sayılması halinde bunun yüzde 50 - 60'ı sayılabilir. Aradaki fark devletin paraya itibarıdır.
Enflasyon sizin bastığınız madeni paraları ne kadar eritiyor?
- Enflasyon madeni paraların hem değerini, hem metalini büyütüyor. Ama bu sürmeyeceği için bir süre sonra değişik metal ya da çift metal sistemine de geçebiliriz. Şu andaki metal, bakır, çinko, nikel karışımı.
Maliyetin üzerine yüzde kaç kar koyarak paranın değerini oluşturuyorsunuz?
- Bu çok özel bir bilgidir. Hiç bir zaman maliyetinin üstünde para basılmaz. Zaman içinde işçilik maliyetlerinin yükselmesi nedeniyle aynı parayı, örneğin bin lirayı bugün biraz daha pahalıya basıyoruz.
Paranın basılırken güvenliğini nasıl sağlıyorsunuz?
- Baskı atelyesindeki işçilerimiz, sabah, üzerlerindeki bütün metalleri kendi adlarına ayrılan kutulara bırakırlar. Özel elbiselerini giyerler. Akşam da tek tek aranırlar ve günlük elbiselerini giyerler. Altında ise sabah teslim aldıklarının minimum gramına kadar bir tespit yapıp hergün envanter yaparlar.
Plastik para basmak mı daha az maliyetli yoksa, metal para mı?
- Plastik paralarla yapılan alışverişlerde heran, bazı yolsuzluklar yapılabilecek şeklinde ihtimaller var. Plastik paranın üretimi çok kolay. Çok ileri bir teknoloji ve çok az maliyetle bu kartları üretebiliyorsunuz. Maliyetleri de madeni paradan az. Sahtesinin yapılmaması için inanılmaz teknikler kullanılıyor ama alışveriş sırasındaki kaçakları önleyebilmiş değiller.
Kağıt paranın patronu olan Merkez Bankası ile hiç çatışmanız olmuyor mu?
- Çatışmamız kurum olarak mümkün değil. Çatışmamız şöyle olabilir, biz sürekli büyük değerde para basmak isteriz, onlar da o değerde kağıt paraları piyasada tutarlarsa, bu da devletin israfı olur.
Dolaşımdaki metal 50 bin lira ile kağıt 50 bin lirayı karşılaştırdığınızda hangisinin maliyeti daha düşük?
- Onlar değerlerini söylemiyorlar, ama bir metali tekrar kullanabildiğimiz için, geriye dönüşü var. Onlar kağıtları ithal ediyorlar. Biz, çok kötü para kullanan bir toplum olduğumuz için, paralar ortadan kalkıyor. Dolayısıyla bizim maliyetlerimiz onlarınkinden daha düşük.
Darphane özelleştirilir mi? Kar ediyor musunuz?
- Kar ediyoruz. Geçen yıl yurtdışına bastığımız gümüş paralarla 350 bin marklık işçilik geliri elde ettik. Altıncıların ise özelleştirme gibi bir talebi var. Para basmak devletin asli fonksiyonlarından olduğu için bizim özelleşeceğimizi sanmıyorum. Sadece altın borsası, arkasından da altın rafinerisi kurulursa, altın sektöründen bize olan talebin azalacağını zannediyorum. Ama biz altın basmaya devam edeceğiz. Nostaljik bir kurumuz.