‘Koca’yla şiirsel bir dans: tango

“Kocanın Güzelliği” kitabının adı da, tıpkı ana motifi gibi, Keats’in bir sözünden esinlenme: “Hakikat güzelliktir”... Kocanın güzelliği/ kocanın hakikati: İyi ironi, iyi sorgulama!

Anne Carson’ın “Kocanın Güzelliği”ndeki şiirleri, tek şiir bütünlüğünde. Bir kadının kocasından adım adım kopuşunu, kadının kendi ağzından anlatıyor. Modern bir kopuş destanı. Destan modern olunca romana yaklaşılıyor!
Şair de altbaşlıkta ‘fictional’ demiş zaten. ‘Fiction’ daha çok Türkçede ‘roman’ sözcüğüyle karşıladığımız tür için kullanılır ama, ‘fictional’ için bu çevirideki gibi ‘kurgusal’ dendiği de oluyor. Gerçi ‘kurgusal’ sıfatı genellikle şiir için kullanılan bir terim değil. ‘Essay’ (deneme) terimi de öyle. Ama şair kullanmış işte; kitabın adı şiire dahil.
Arka kapaktaki tanıtım metni ‘şiir’ diyor nitekim bu yapıt için: ‘anlatısal şiir’. Bir de ‘manzum roman’ nitelemesi var orada...

Melez yaratılar
Türlerarası (melez) yaratılar insanda böyle ilk elde bir baş dönmesine yol açıyor: Ne de olsa biz okurlar, şiir, roman, tiyatro oyunu, deneme gibi geniş kalıplardan birine dökülmüş yapıtlara alışkınız. Bunlardan hiçbirine tam olarak denk düşmeyen metinler karşısında hâlâ bocalıyoruz.
Gerçi Türkçe edebiyat, türlerarası yapıt açısından pek de yoksun sayılmaz: Sevim Burak, küçük İskender, Enis Batur, Cezmi Ersöz, Tarık Günersel, Mehmet Yaşın (Yaşin değil, Yaşın), ‘deneysel şiir’in sayısız örneği vb.
küçük İskender’in “flu’es”u için ‘şiirroman’, Enis Batur’un “Acı Bilgi”si ve “Elma”sı için de, ‘romansal deneme’, hattâ ‘romanımsı deneme’ denmesini önermiştim (bkz. “Yaklaşma Çabası”, s. 307-8).
“Kocanın Güzelliği”ne ise ‘manzum roman’dan çok, ‘şiirroman’ denmesinden yanayım, çünkü ‘manzum’ terimine uymuyor bu şiirler. Manzum (koşuklu) terimi, hece ve durak denkliğine dayalı, uyaklı söz dizisi anlamına geliyor (manzume=koşuk).

Göndermelerle dolu
“Kocanın Güzelliği”ndeki metinler böyle değil, serbest ölçüyle yazılmış. Ve bütünün yanı sıra, her biri de ayrı bir şiir değerinde. Dolayısıyla, ‘manzum’dan daha kapsayıcı bir terim olarak ‘şiir’i kullanmak daha yerinde olur.
Anne Carson, iyi bir şair olmasının yanında, opera sözü (libretto), senaryo, oratorio, deneme vb. çeşitli türlerde yazmasıyla da tanınıyormuş.
“Kocanın Güzelliği”ndeki kopuş öyküsü, izleğiyle ilintili göndermeler etrafında inşa edilmiş: Şiirlerin içinde Kenzaburo Oe’den George Bataille’a, en az bir adet gönderme var. En çok da John Keats’e göndermede bulunmuş Carson: Tam beş ‘tango’da. Ayrıca tüm ‘tango’ların hareket noktası, Keats’ten bir ya da birkaç dize.
Kitabın adı da, tıpkı ana motifi gibi, Keats’in bir sözünden esinlenme: “Hakikat güzelliktir”... Kocanın güzelliği/ kocanın hakikati: İyi ironi, iyi sorgulama!

Dans ve söz sanatı
Şair, kitabının bütününe ‘deneme’ dediği gibi, şiirlerden her birine de ‘tango’ diyor. Kitap boyunca anlatılan, “Koca”yla uzun bir danstır, “yalan dansı” vb, uzun bir tango. Ama aynı zamanda güzellik-hakikat ilişkisiyle, yani Keats’le ve anılan diğer yazarlarla da dans: Onların imge ve düşünceleriyle şiirin yolları kesiştikçe her seferinde bir figür oluşmaktadır. Türkçede dansın bir hareketi anlamına gelen ‘figür’ sözcüğü batı dillerinde ‘söz sanatı’ anlamına da gelir.
En tipik figürlerinden biri şu bence bu dansın:
“Çoğu eşler gibi kocamı şişirdim Tanrılığa ve orada tuttum.” (s. 27)
“Kocanın Güzelliği”nde anlatım bazen hafiften bulanıp ‘bilinç akışı’ adı verilen tekniğe yaklaşıyor. Ama bu özellik kitabı iyi okunan bir şiirroman olmaktan çıkarmıyor. Bir alıntıda ‘kıskançlıklar’ ya da ‘hasetler’ yerine “Günücüler” denmiş olmasa daha da iyi okunacaktı.
İzleğin evrenselliği iyi okunurluğa katkıda bulunuyor. Ama ayrıca, VII. tango sanki Nâzım’ın yalanla ilgili itiraflarına bir nazire! Belki de onun “Otobiyografi”sini okumuştur Anne Carson.