Osman Hamdi Bey’e bilimsel inceleme

Bank of America Merrill Lynch tarafından dünya çapında hayata geçirilen ‘Sanatı Koruma Projesi’ kapsamında, Türkiye’den, Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi koleksiyonunda yer alan Osman Hamdi Bey tablolarının konservasyon ve araştırma çalışmalarının yürütüldüğü bir proje gerçekleştiriliyor. İlk olarak projede ‘Arzuhalci’ tablosu ele alındı. Proje kapsamında Türk sanat tarihinin önemli sanatçılarından Osman Hamdi Bey’in altı tablosu, kullanılan teknik ve malzeme bakımından titizlikle inceleniyor. S.Ü. Sakıp Sabancı Müzesi’nin koleksiyonunda yer alan ve proje kapsamında incelenen diğer Osman Hamdi Bey tabloları ise ‘Kuran Okuyan Adam’, ‘Cami’, ‘Kokana Despina’, ‘Naile Hanım’ın Portresi’ ve ‘Beyaz Vazoda Çiçekler’. Araştırma sonrasında eserler 2017’nin ilk yarısında açılması beklenen Osman Hamdi Bey sergisi ile sanatseverlerle buluşacak.

Gerçekleştirilen projenin bilimsel danışmanlığını Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi Resim ve Çağdaş Sanat Konservasyon Uzmanı ve Danimarka Güzel Sanatlar Akademisi mensubu Filiz Kuvvetli üstleniyor. Projenin bilimsel komitesinde yer alan diğer isimler ise Sabancı Üniversitesi Mühendislik ve Doğa Bilimleri Fakültesi Malzeme Bilimi ve Mühendislik Programı Öğretim Görevlisi Prof. Dr. Mehmet Ali Gülgün, Sabancı Üniversitesi Nanoteknoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi SUNUM’da görev yapan Dr. Meltem Sezen ve Dr. Feray Bakan ve Getty Konservasyon Enstitüsü Kimya Uzmanı Lynn Lee. SSM Resim Koleksiyonu Yöneticisi Hüma Arslaner, Osman Hamdi Bey gibi bir ismin korunması konusunda, “Osman Hamdi Bey’in tabloları, bugün SSM Koleksiyonu’ndaki değerli örneklerinde de görüleceği üzere, Türk resminde bir dönüm noktasına işaret ediyor. Alışılagelmiş tarzdan farklı olarak, figüre dayalı bir anlayışı benimseyen Osman Hamdi, Osmanlı’da kadın temasını ele alan ilk sanatçı. Kadını dışa açılmış, sosyal bir karakter olarak betimleyen sanatçı, eserlerinde dikkat çekici sıklıkta, aydınlanmanın temsili olarak okunabilecek kitaplara yer vermiştir” diyor.

SSM Resim ve Çağdaş Sanat Konservasyon Uzmanı ve Proje Koordinatörü Filiz Kuvvetli ise, ‘Arzuhalci’ tablosuna dair çalışmalar hakkında, “Bu projeye başladığımızda ilk olarak tüm tabloların x-ray fotoğraflarını çekerek, konservasyon öncesi yapısal durumlarını belgeledik. Bu fotoğraflarda görülen beyaz veya açık renkte olan bölgeler, sanatçının boyaya kurşun karıştırdığı ya da kurşun içerikli boyalar kullandığını gösteriyor. Osman Hamdi Bey’in ‘Arzuhalci’ tablosunda da, sanatçının boyaya kurşun beyazı karıştırarak gölge ve aydınlık bölgeleri, ne kadar ustaca yarattığını, ayrıca, tablonun alt kısmında, altı yerde, önceden oluşan ve onarılan küçük boya dökülmeleri olduğunu görebiliyoruz. Dikkatimizi çeken diğer önemli ayrıntı ise, arka plandaki hareketli fırça darbeleri ve sanatçının boyama yapmadan önce tüm kompozisyonu kurşun kalemle çizmiş olması. Bu, konservasyon sürecinde kullanacağım çok önemli bir bilgi; tabloyu temizleme aşamasında, eserin orijinalindeki bu kurşun kalem çizimleri korumak için özel bir teknik uygulamam gerektiğini gösteriyor” diyor.

Nasıl bir teknik kullandığını gösteriyor

Filiz Kuvvetli ayrıca, “Konservasyon öncesi yapılan bu çalışmalar, Osman Hamdi Bey’in eseri oluştururken nasıl bir teknik kullandığını gösteriyor. Bu tekniğin diğer tablolarında nasıl tekrar ettiğini inceleyerek, sanatçıya dair çok değerli bilgilere ulaşabiliyoruz. Örneğin, her sanatçının fırça darbesi, imzası gibidir; diğer sanatçılarınkine benzemez. O sanatçıyı ne kadar iyi kopya etmeye çalışsanız da, fırça darbeleri bir şekilde kendini ele verir. Osman Hamdi Bey’in bu altı tablosundaki fırça darbelerini x-ray aracılığıyla inceleme fırsatı buldum. Her ne kadar hepsi farklı dönemlere ait olsalar da, x-ray fotoğraflarıyla karşılaştırdığımız zaman tüm bu tabloların sanatçının elinden çıktığını görebiliyoruz. Bir tablo üzerinde uygulanan bu yapısal incelemeler ve boyalar üzerinde yaptığımız kimyasal analizler sayesinde, Osman Hamdi Bey’in, tabloyu ne kadar sürede tamamladığına dair tahmini bilgiler de edinebiliyoruz” diyor.