Embriyonun velayeti kimde?

İstanbullu bir çiftin kanser-tüp bebek-boşanma üçgeninde yaşadıkları tıp ve hukuk çevrelerinde yeni bir tartışmayı gündeme taşıdı. Kansere yakalanan kadının tedavisinin ardından boşanma davası açmasıyla ortaya çıkan çifte ait dondurulmuş embriyoların, davanın seyrini nasıl etkileyeceği merak ediliyor.
Sağlık Bakanlığı’nın yönetmeliğine göre embriyo dondurma işlemi yaptıran çiftlerin boşanması ya da bir tarafın ölümü halinde dondurulan embriyoların imha edilmesi gerekiyor. Ancak boşanma sürecinde söz konusu durumun davayı nasıl etkileyeceği çok net değil. Hatta tartışmaya konu olan davadan çıkacak kararın literatüre girmesi bekleniyor. Biz de gerek embriyo dondurma işlemi, gerekse tartışmalara yol açan davanın nasıl sonuçlanabileceğiyle ilgili merak edilenleri konunun uzmanlarıyla konuştuk.
Hukukçular embriyo sahibi olmanın çocuk sahibi olma anlamına gelmediğini belirtirken tüp bebek uzmanları da embriyo dondurma ve kullanma şartlarının yönetmeliğe göre belirlendiğini hatırlatıyor.
Acıbadem Sağlık Grubu Tüp Bebek Merkezleri Koordinatörü Prof. Dr. Bülent Tıraş, embriyo dondurma tekniği hakkında sorularımızı yanıtladı.

* Bizdeki olayın sonucu ne olur sizce?

Burada çiftlerin birlikte karar vermesi şart. Boşanma davası süresince kocanın, eşini ikna etmesi lazım. Çünkü iki tarafın da rızası gerekiyor. Boşanırlarsa zaten embriyolar imha edilecek.

* Bir embriyodan yüzde yüz gebelik elde etme ihtimali yok. Bu nedenle embriyonun bir birey gibi kabul edilmesi söz konusu değil sanırım.

Kesinlikle. Transfer edilmiş bir embriyodan gebelik etme şansı yüzde 40 civarındadır. Transfer sonrasında gebelik oluşmayabilir, gebelik sırasında da çeşitli komplikasyonlar oluşabilir.

* Embriyo dondurmanın avantajları nedir?

Embriyo dondurmanın birçok avantajı var. Bir kez bu işlemi yaptığınız zaman fazla kalan embriyoları defalarca kullanabilirsiniz. Örneğin bir kadında bir seferde 20-30 tane embriyo elde edebilirsiniz. Bunlardan bir tane transfer edip geri kalanı dondurabilir, defalarca kullanabilirsiniz. Hasta tedavi sürecinde bir sürü ilaçtan, enjeksiyondan, yumurta toplama işlemi ve o esnada kullanılan anestezi gibi işlemlerden kurtulmuş oluyor.

“Boşanma halinde imha edilir”

* Yeni yönetmeliğin embriyo transferini sınırlamasıyla sanırım son bir yılda bu yönteme daha sık başvurulmaya başlandı.

Yönetmelikle birlikte embriyo dondurmanın önemi arttı. Son zamanlarda daha sıklıkla uygulanıyor. Bunun iki nedeni var. Artık giderek daha az embriyo transfer ediliyor. Ülkemizde de 35 yaşından önce bir, 35 yaşından sonra iki embriyo transferine yönetmelik izin veriyor. Bundan daha fazla sayıdaki embriyolar donduruluyor.

* Embriyo dondurma tekniklerinde neler değişti?

Artık günümüzde embriyo dondurma işlemi daha kolay ve basit yapılabiliyor. Geçmişte yavaş dondurma tekniği kullanılıyordu. Son birkaç yıldır ise vitrifikasyon (ani şoklama) yöntemi kullanılıyor. Embriyoları alıp bir anda sıvı azotun içine batırıyorsunuz ve bir anda donuyorlar. Bu yöntemle embriyoların rahime tutunma olasılıkları daha yüksek. Başarı oranı yüzde 95’e ulaştı. Gebelik oranı da yüzde 20-25’ten yüzde 45’e varan oranlarda yükseldi. Kısacası daha doğru embriyoları seçip dondurabiliyoruz.

* Türkiye’de yasal durum nedir?

Bizdeki yönetmeliğe göre ölüm veya boşanma durumunda embriyolar imha ediliyor. Yönetmelik “Eşlerin birlikte talebi, eşlerden birinin ölümü veya boşanmanın hükmen sabit olması halinde ya da belirlenen süre son bulduğunda saklanan embriyolar tutanak altında imha edilir” diyor.

* Saklama süresi nedir?

Aslında çok uzun bir süre saklanabilir ancak bu süreyi yönetmelik beş yılla sınırlandırılıyor. Fazlası izne bağlı.

* Embriyolar eksi 196 derecede azot tankları içinde korunuyor.
* Bir hastadan dondurulan embriyo sayısında bir üst sınır yok, kapasiteye göre değişiyor.
* Doktorlar genellikle tüp bebek yaptıran ve fazla embriyosu olan herkese öneriyor.
* Dondurma ücreti 500-900 lira civarında. Yıllık ücreti yaklaşık 100-150 lira.

Hukukçular ne diyor?

‘Hakim tüp bebek merkezini engellemeli’
Avukat Tuyan Çağlar:
Bu tür bir embriyo ve çocuk sahibi olma kararını iki tarafın ortak alması gerek. Dondurulmuş embriyo konusunu himaye etmez. Zaten yönetmelik boşanmış çiftler için imha edilmesi gerektiğini söylemiş. İmha edilmesi gerekiyor ama burası Türkiye. Diyelim ki imha edilmedi, taraflar boşanmış oldukları halde gidip tüp bebeği yapabilir. Çocuk nesebi belli ama yine evlilik dışı çocuk olarak görülür. Bu tip boşanma davalarında hakimin taraflara sorması ve böyle bir şey varsa tedbir koyarak tüp bebek merkezini engellemesi gerekir diye düşünüyorum. Burada hakim, annenin kendi vücudu hakkındaki karar verme hakkını göz önünde bulundurur.

‘Embriyo dava sürecini etkileyemez’

Avukat Filiz Kerestecioğlu:
Erkek tarafının kadının bedenine bu kadar bağlı olan bir konuda ‘Böyle bir taahhüt vermiştik, bunu değiştiremeyiz’ gibi bir yaklaşım ileri sürmesi çok hukuka uygun görünmüyor. Çocuk ya da cenin haline gelmemiş bir embriyonun dava sürecini etkilemesi beklenemez. Kadının karar vermesi gereken bir durum. Davayı açan taraf kadın. Zaten doğmamış bir çocuk için “Ben bunu doğurmanın taahhüdünü verdim” gibi bir şey henüz bizim hukukumuzda yok. Dondurulmuş embriyoları çiftin çocuğu varmış gibi düşünmek anlamsız.
Karşı taraf bunu “Geleceğe yönelik planları var, mutlular ve ortak yaşamak istiyorlar, evlilikleri devam etmelidir, boşanmanın reddini istiyoruz” diye delil olarak sunmuş olabilir. Ancak hakim kararını tek başına bu nedene dayandırmaz.

‘Miras dondurulan embriyoya kaldı’

Dr. Bülent Tıraş yurtdışından iki tartışmalı örnek anlatıyor
* 90’lı yıllarda İngiltere’de eşi kanserden ölen bir kadın daha önce dondurdukları embriyoları transfer ettirmek istiyordu.
Bu olay, o yıllarda İngiltere’de de tartışma konusu olmuştu. Sonunda bununla ilgili parlamento kanun çıktı ve o embriyolar transfer edildi.
* Avustralya’da uçak kazası geçirip her ikisi de ölen çiftin tüp bebek tedavisi denediği ve dondurulmuş embriyoları olduğu avukatları tarafından açıklanıyor. Oldukça zengin olan bu çiftin başka akrabaları olmadığı için avukatları mirasın kime ait olduğuna dair dava açıyor. Mahkeme mirasın dondurulmuş embriyolara ait olduğuna karar veriyor.

Tartışmalı dava nasıl gelişti?

Kanser tedavisi gören N.Ş.’ye doktorlar “Tedavi süreci doğurganlığınızı öldürecek” uyarısında bulununca çift, tüp bebek yapmaya karar verdi. Çiftten alınan yumurta ve spermle elde edilen embriyolar donduruldu. Ancak kanser tedavisi sırasında felç de geçiren N.Ş., sağlık sorunlarının getirdiği yükün etkisiyle bunalıma girdi ve eşine geçen yıl boşanma davası açtı. Çocukları olmadığını belirterek maddi manevi tazminat ya da nafaka talebinde bulunmadığını belirtmesine rağmen davalı kocanın avukatı “Tarafların, Embriyo Dondurma ve Çözdürme İşlemi Merkezi’nde tüp bebekleri vardır. Verilecek kararda bu durum da göz önüne alınmalıdır” demesi üzerine mahkeme davacı tarafın yanıtının sorulması için duruşmayı erteledi.