"Türkus, doğruyus, çalışkanus"

Çok kolay! Türkçeyi Latince okumaya ne dersiniz? Sözcüklerin sonuna "us" ekleyince Latince olup çıkıyor! Örnek, testus. Eski testuslardan birinin başlığı "homo homini pezevenkus..." Ne demiş büyük İngiliz filozofu Thomas Hobbes? "Homo homini lupus" yani insan insanın kurdudur. Kurtluk ne kelime, aslında belki demiş midir Hobbes ki insan insanın pezevengidir, "homo homini pezevenkus?" Örnekus gırgurus devamus... Amma da homojen bir toplumus... Kör sağır ve suspus... Susss... Gizlikus... Kapakus... Türkus, doğruyus, çalışkanus... Bir de bunların çoğul hali var kuşkusus! Çoğul yapmak isteyince Latinceleştirilmiş Türkçe sözcüklerin "us"lu halini, "i"li hale çeviriyorus... Testus oluyor testi... Turkus da Türki oluyor... "Türki ülkeler"deki gibi! Buyur olasus Latince gırgırus testus bu kezus vesselamus!1- Çok önemli bir Latince deyim var: "İpse dixit". Anlamı "O dedi ki..." Türkiye gibi "şifahi", yani kendisi okuyup öğreneceğine başkasının ağzından dinleyip ikinci ağızdan bilgilenen insanları çoğunlukta olan ülkelerin temel düsturu. Hepimiz "Valla başkasının yalancısıyım" deyip kurtulmaz mıyız? Çoğu tartışmada valla bunu ben değil falanca büyük adam söylemiş; benim dediklerim, onun dedikleridir. Ben onun adına doğruyum, falan filan. Dikkat edin, hepimizin bir ipse dixiti vardır. Çoğu kişinin ipse dixiti peygamber kelamı. Bütün siyasilerin ipse dixiti Atatürk, görüşleri onunkilerin tam tersi de olsa... Peki, skolastik çağın ipse dixiti kim idi, kestirebilir misiniz acepus?a. Dedekus Korkutusb. Aristotelusc. Homerus Hayyamusd. Meydanlarus2- Roma diktatörü Sezar "Veni, vidi, vici" yani "Geldim, gördüm, yendim" özdeyişini Türkiyede söylemiş de, nerede, kestirebilir misiniz?a. Sezaryenle doğumundan hemen sonra Kayserideb. Alamustac. Susurluktad. Zilede3- Gazetelerde son günlerde moda manşet. Afedersiniz, "casus belli" ne demek, Allah aşkına?a. Aramızda casus bellib. Açık hale gelmiş takiyyec. Savaş bahanesid. Irakın Latincesi4- Dillere pelesenk Latince özdeyişlerden biri "traduttore, traditore." Ne demek?a. Hop kalkan hop otururb. Mağlup sayılır bu yolda galipc. Çevirmen haindird. Hiçbiri5- Ansiklopedilerinizde bazı Latince kısaltmalar göreceksiniz. Örneğin "et al" neyin kısaltmasıdır acep?a. "Baba bana et al"ın kısaca söylenir halib. Etrüsk Almancasının kısaltmasıc."Et alii" yani Latincede "ve diğerleri"nin kısaltması d. Hiçbiri 6- İş ilanlarında "CV isteniyor" diye bir şey şimdi moda oldu. Bu iki harf neyin kısaltması acep?a. CaVit Çağlara yakınlık derecesib. Kestane kebap acele CeVapc. Curriculum vitae, Latincede "hayat hikayesi"d. Hiçbiri 7- Biraz daha malumatfuruşluk yapalım mı? Türkçedeki afyon, Latince "opium"dan, alay "alae"den, angarya "anagaria"dan, tavla "tabula"dan, kestane "castanea"dan, pırasa "brassicas"tan gelir. Peki kuruş nereden gelir?a. Karunun hazinesindenb. Lidya kralı Krezüstenc. Pers kralı Kirostand. Latince "Grossus"tan, iri demek 8- "Vade mecum" ne ola ki hep merak etmişimdir, mi dersiniz? a.Vadesi geçmiş borç senedib. Son şansc. El kitabıd. Hiçbiri9- Çok kullanılmaya başlanan bir Latince terim daha: "Ad hoc" (okunuşu ad hok) ne ola ki? a. Gelişigüzelb. Düşünmedenc. Buna mahsus, bunun içind. Hepsi10- Herhalde yapacak başka şey kalmadığından son günlerde moda olmuş bir terim daha: "Carpe diem". ("Karpi diyem" okunur.)a. Aynı görüşteyimb. Gününü gün et!c. Vaziyet zord. Yaşamak güzel şey11- Bizdeki nüfus sayımları "de jure" yapılır. Elalem "de facto" yapıyor. Ne demek?a. Evde, sokaktab. Karakolda, mahkemedec. Sağda, soldad. "De jure" hukuki, "de facto" fiili 12- Gazete İtalyancada "gazetta"dan, Venedik lehçesinde bozuk para anlamındaki "gazeta"dan. Peki köken Latince "gaius." Ne demek acepus?a. Saksağanb. Geveze alakargac. Dereyi dikkatsiz geçen kimsed. Hepsi Türk Dilinin Etimoloji Sözlüğü"nü karıştırırken bir de fark ettim ki meğer çaktırmadan hepimiz Latince konuşuyormuşus! Çelebi sözcüğünün Latinceden geldiğini görünce hayret içinde küçük araştırmamı sürdürdüm. Çelebi Mehmet, Evliya Çelebi, Katip Çelebi, Işın Çelebi... Hayret, bizim bin yıllık çelebinin kökeni Latince değil miymiş? "Caelebus" sözcüğünden, "yalnız yaşayan" demek değil miymiş? Hokus pokus: İbişin Latince "İbis"ten, kancık sözcüğünün Latince "canes" yani köpekten geldiğini okuyunca bayağı şaşırdım. Hele kavuk da Latinceden değil miymiş? Pes doğrusu! "Cavo" yani oymaktan geliyormuş. Artık sadece kabak gibi değil kavuk gibi de oyabilirsiniz. Mendil, Latinceden "mantele"den... O da elin Latince karşılığı "modus"tan. NOT: 6 Ekim 2002 tarihli "Kökü dışarıda kelimeler" başlıklı etimoloji testusunda "naylon"un nerden geldiğini sormuş ve yanıtta üretici Du Pont firmasının uydurduğu bir kelime olduğunu yazmıştım. Okuyucum Barbaros Akkurt, teşekkürlerimle, katkıda bulunmuş. "Nylon, Amerikan Şirketi Du Pont tarafından 1938 yılında üretilmiştir. Nylon tescil edilmiş bir addır... Evvelce Japonların tekelinde bulunan ipeğe karşı, Amerikalıların gösterdiği tepkiden ileri gelir: (N)ow (Y)ou (L)ousy (O)ld (N)ippons sözcüklerinden türetilmiştir." Ey Japonlar sizi nasıl haşırdattık diye çevrilebilir. Bilginin kaynağı Prof. Dr. Ali Rıza Berkem imiş. Yanıtlar: 1) b, 2) d, 3) c, 4) a, 5) c, 6) c, 7) d (Karun ve Krezüs aynı kral,) 8) c, 9) d, 10) b, 11) d, 12) d Yazara e-mail