Şakayla alınan intikam

HEM DOKUNAKLI HEM İRONİK... Tüm büyük yazarlarda tanık olduğumuz gibi, Svevo da bir ironi üstadı olarak karşımıza çıkar. Tıpkı Beckett ya da Kafka gibi, ironiyi ve şaşırtmayı seven, çok yalın gerçeklerden, sıradan insanlardan ve sıradan olaylardan derin anlamlar çıkartabilen, oluşturduğu karakterler ve diliyle samimi olmayı da elden bırakmayan, tuhaf bir yazar Svevo. Onu özgün yapan şey, sadece yapıtları da değil üstelik. Yaşamı da yapıtları kadar tuhaf ayrıntılarla doludur. 1861-1928 yılları arasında yaşamış olan Italo Svevo'nun gerçek adı Ettore Schmitz'tir. Triesteli bu olağanüstü yazarın, Trieste'nin kaderine uygun bir ad seçtiği anlaşılıyor. Bugün İtalya'nın kuzeyinde bulunan ve bir liman şehri olan Trieste'nin, geçmişte İtalya ve Avusturya arasında sürekli el değiştirerek iki kültürden de etkilenmesi gibi, Svevo da müstear ismini seçerken, bu özelliği kullanmış. Çünkü Italo, 'İtalyan' demek, Svevo ise Latince Germen ırkına verilen bir ad. Bugünlerde Italo Svevo'nun "Kötü Bir Şaka" adlı yapıtı Can Yayınları tarafından yeniden yayımlandı. "Kötü Bir Şaka", henüz Svevo'nun yazın dünyasıyla tanışmamış olanlara, bir Svevo fanatiği olmaları için güzel bir fırsat. Fransız edebiyatı için Proust ya da Avusturya edebiyatı için Musil ne ise, İtalyan edebiyatı için de Svevo'nun yeri aynı değer ve öneme sahip. Svevo, gençliğinde pozitivizm ve romantizmin etkisi altında kalmış; özellikle Schopenhauer'in onda uyandırdığı etki, yazdığı konuları ve anlatımını da etkilemiş. Yazarın yaşamında da yapıtlarında da hep ikilikler göze çarpar. Ve bu ikiliklerin arasında durmaksızın gidip geldiği görülür. Nasıl ki Trieste, Avusturya ve İtalya arasında gidip geldiyse, o da edebiyatla ticaret arasında, karısıyla metresi arasında, çeşitli duygu ve düşünceler arasında gidip gelmiştir. Hatta aslen Yahudi olmasına rağmen Katolik olmayı seçmiş, ama iyi bir Katolik olmayı da başaramamıştır. Bu aradalık durumu, yaşamında ve yapıtlarında alttan alta bir gerilim de yaratmıştır. Hatta bir yazısında "Hiçbir zaman sakin olamamak belki de benim yazgım" diyerek, yaşadığı zorluğu ve sıkışmayı dile getirmiştir. Belki de onu dünya edebiyatında sigara içmesiyle ünlü yapan da bu gerilimdi. Svevo'nun günde 60 civarında sigara tükettiği söylenir. Svevo ile ilgili bir başka ayrıntı da, bir başka ünlü yazar James Joyce ile olan arkadaşlığı. Trieste'de ingilizce öğretmeni olarak çalışan Joyce, Svevo'ya İngilizce öğretmiş, yapıtlarını yayımlaması konusunda teşvik etmiş ve "Zeno'nun Bilinci" adlı yapıtını Fransızcaya çevirterek dünyaca tanınmasına yardımcı olmuştur. Schopenhauer etkisi "Zeno'nun Bilinci", "Senilita / Yaşlılık", "İyi Yürekli Yaşlı Adamla Güzel Kızın Öyküsü" adlı kitapları da bulunan Svevo, "Kötü Bir Şaka" adlı romanında, hasta kardeşiyle birlikte sıradan bir yaşam süren, ünlü olmak isteyen ama olamamış bir yazara (Samigli'ye), sürekli yolculuklar yaparak yaşamını sürdüren tüccar Gaia'nın yaptığı 'kötü bir şaka'yı ve sonuçlarını anlatır. Yazarın "Kötü Bir Şaka"da yarattığı karakterler dokunaklı olduğu kadar, ironik özellikler de gösterirler. Örneğin, romanın başkarakteri romancı Mario Samigli, I. Dünya Savaşı yıllarında İtalya'nın savaşa girmesiyle, o günlerde Avusturya'nın egemenliğindeki Trieste'de bir İtalyan olarak yaşadığı için, Avusturya polisinden çekinir ve romanını fabllar şeklinde kaleme alır. Ama bir yandan da yazdıkları yüzünden mahkemeye çıkmak ister, hatta mahkemeye çıkma düşüncesi onu korkuttuğu kadar heyecanlandırır da. Gut hastası kardeşine her akşam yazdıklarını okur ve kardeşi, çok sıkılsa da onu can kulağıyla dinleyerek yazdıklarına övgüler yağdırır. Ama iki kardeşin, birbirine tutunarak sürdürdüğü bu sakin ve huzur dolu yaşam, bir gün bozulur. Kendisi de bir zamanlar yazar olmak istemiş ama başaramamış tüccar Gaia'nın hışmına uğrar Samigli. Gaia, yapacağı şakayla hem eğlenmek hem de intikam almak ister, Samigli'ye karşı duyduğu derin haset duygusuyla. "Kötü Bir Şaka", sakin bir dille yazılmış gerilim dolu bir roman olmasıyla, tıpkı Svevo gibi arada kalmış bir yapıttır ve romanın gücü de buradan kaynaklanır. Karakterlerin sahiciliği, Svevo'nun yaşama ve insanlara olduğu gibi bakmasında, onları, şablonlardan ve tanımlamalardan uzak, derin bir bakış açısıyla ele alabilmesinde gizlidir. Trieste'de geçen bu hikâye ve hikâyenin kahramanları, aslında evrensel insan gerçeğine ışık tutması açısından bize hiç de uzak değil. Çünkü Doğu ve Batı arasına sıkışmış olan bizler de, Trieste'li bu yazar gibi arada kalmışlardan değil miyiz?"Kötü Bir Şaka"Italo SvevoÇeviri: Nihal AralCan Yayınları Gerilim dolu bir roman