‘Ilımlı İslam’ tartışması

Prof. M. A. Muqtedar Khan’ın editörlüğünü yaptığı “Debating Moderate Islam: Geopolitics of Islam and the West ” adlı kitap... Farklı dinlerden ve siyasi görüşlerden uzmanların ‘ılımlı İslam’ konusundaki panel konuşmalarından oluşuyor: Editör Muqtedar Khan, Pakistan kökenli ‘Amerikalı Müslüman’ bir akademisyen; terim olarak ‘Ilımlı İslam’ kavramını benimsiyor.
Tartışmacılar içinde Amerikalı Yahudi Ariel Cohen ile bu konuda eserleriyle tanınan Prof. John Esposito ve Graham Fuller var. Radikal İslamcı görüşleri Abid Ullah Jan savunuyor. Diğer konuşmacılar başta ünlü Prof. Ali Mazrui olmak üzere kendilerini ‘liberal Müslüman’ veya ‘ılımlı Müslüman’ olarak niteleyen ya da bu çizgide görüşler savunan Müslüman akademisyenler...
Eserin en önemli tarafı, ‘komplo teorisi’ türünden siyasi bir münazara kitabı değil, ABD’nin Batı siyasetlerini tartışan ama temelde İslam dünyasındaki din anlayışlarının ‘asrın idraki’ karşısındaki sorunları ve değişimi müzakere eden bir eser olması...
Radikal İslamcı Jan’ı hariç tutarsak, kitapta Bush Amerika’sını ve İsrail’i en çok eleştiren yazarın Graham Fuller olduğunu özellikle vurgulamalıyım. Türkiye’yi, AKP’yi en çok savunan da o! 

Ilımlı mı, liberal mi?
Önce kavram tartışması yapılıyor. Ilımlı mı, liberal mi? En donanımlı konuşmacılardan biri şüphesiz Prof. John Esposito... ‘Ilımlı Müslüman’ terimini Müslümanın ana eğilimi (main stream) kavramıyla tanımlıyor. Batı’nın yanlış bakışlarını eleştiriyor. Bush politikalarının ve Batı’daki İslamofobinin Müslümanları radikalizme ittiğini anlatıyor (Sf. 70 vd.).
Radikal İslamcı Jan ‘faşist Amerika’yı ve ‘Dünya Siyonizmi’ni eleştiriyor; Müslümanlar için ‘inancın yönettiği toplum’ modelini savunuyor. İran’ı, Suudi Arabistan’ı bile ‘İslam devleti’ saymıyor; bugün sadece ‘halkının çoğunluğu Müslüman olan devletler’ bulunduğunu söylüyor, demokrasiyi bile reddediyor. AKP’den hiç hoşlanmıyor (Sf. 42 vd).
Kitapta bütün Müslüman konuşmacılar bu görüşlere karşı çıkıyor, “aşırı” buluyor.
Cohen ise, Jan’ın görüşlerini “İşte bunlar böyledir” dercesine kendi iddialarının kanıtıymış gibi kullanıyor (Sf. 15, 65 vd).
Saygın bir sosyal bilimci olan ve Kemalizme bazı eleştirileri bulunan Prof. Ali Mazrui ‘ılımlı İslam’ terimini reddediyor çünkü bundan genelde ABD ile uyumlu olmanın kast edildiğini belirtiyor, kendisi ‘liberal İslam’ terimini savunuyor: ABD’nin politikalarına karşı siyaseten radikal eleştiriler yönelten ama din anlayışında ‘modernleşmeye, özgürlüğe, demokrasiye, cinsiyet eşitliğine, bilime önem veren bir İslam anlayışı’ olarak tanımlıyor bunu (Sf. 102 vd.).

‘Asrın idraki’
Kitaptaki konuşmaların tamamını özetleme imkanı yok. Ancak kitap konunun ne kadar önemli olduğunu, meselenin kökeninde İslam dünyasının modernleşmesi, kimliğini koruması, tarihi mirasından yararlanması veya tepkici tavırlarla radikalizm ve tutuculuğa sürüklenmesi gibi ‘derin’ problemler olduğu görülüyor. Değişik görüşleri içeren kitap bu açıdan çok önemli...
Bizim Mehmet Akif’in “Asrın idrakine söyletmeliyiz İslam’ı” dediği sorun...
Hemen bütün konuşmacılar bu noktada ‘içtihat’ kavramını öne çıkarıyor. Dar, sınırlı bir içtihat değil... Mesela Müslüman kadın Prof. Asma Afsaruddin, ‘tarih dışılık tehlikesi’ne dikkat çekiyor; yani Kuran’ın belli bir tarihsel dönemindeki yorumunu her çağ için tek geçerli yorum sanmak... Kadın sorununa bu açıdan bakan Asma Afsaruddin, Kuran’dan ayetler zikrederek modern anlamdaki kadın eşitliğini savunuyor (Sf.149).
İçtihat yoluyla yenilenme görüşünde olan Müslamanlar İbn Haldun’dan, İbn Rüşd’den, modern çağda Muhammet Abduh’a, İkbal’e, Fazlurrahman’a uzanan bir mirası savunuyor.
Kitabın değeri, bizde ‘komplo teorisi’ düzeyine düşürülen sorunun derinliğini, çapını ve önemini gözler önüne sermesidir.