Bilim gazeteciliği

Boğaziçi Üniversitesi Psikoloji Bölümü ögretim üyesi Prof. Dr. Ali İ. Tekcan, medyanın bilime olan ilgisizliğini konu alan bir eleştiri geçmiş. The Times, Guardian, Independent, New York Times, Washington Post vb.’nin bilim üzerine yazan en az bir yazarının olduğunu ama Türkiye’de Milliyet gibi köklü gazetelerde bile sadece bilim konularında yazan bir gazeteci ya da köşe yazarının olmadığını belirten Prof. Dr. Tekcan şöyle diyor:
“Okur Temsilcisi köşenizde ‘Türk basını neden bilime karşı?’ sorusunun Milliyet’e yönelmiş haksız bir eleştiri olduğunu belirtmişsiniz. Bu görüşünüze genel anlamda katılmakla birlikte, ne yazık ki Milliyet de dahil olmak üzere günlük basının en azından başka konulara göre daha az ilgili ve daha az özenli olduğu söylenebilir. Bakın bilim haberlerindeki özensizliğe size Milliyet’ten bir örnek:

Haberdeki eksikler
5 Eylül 2009 tarihli Milliyet’in üçüncü sayfasında gayet ilginç başlıklı bir bilim haberi; bir araştırmanın sonuçlarını veriyor ‘Güzel kadınlar erkeklerin aklını başından alıyor.’ Bu kısa haberde olanlar ve olmayanlar şunlar:
1. Araştırmanın kim tarafından, hangi üniversitede yapıldığı bile verilmemiş, sadece ‘bir araştırma’ deniyor. Siz bir kitaptan bahsederken ‘bir kitap’ diye haber yapılmasını düşünebiliyor musunuz?
2. Araştırmanın yayımlandığı dergi adı verilmiş, ama yanlış fazladan bir ‘and’ var
3. İki grup erkeğin ‘beyin fonksiyonlarını ölçen’ bir testte farklılaştıkları belirtilmiş; biliyorsunuz beynin epey fonksiyonu var, acaba hangisi diye düşünüyor insan. Eğer Milliyet’te bu araştırmayı ki sadece 4 sayfalık bir makaledir, okuyup anlayabilecek bir bilim gazetecisi ya da editörü olsaydı, aslında araştırmacıların bir bellek testi kullandığını anlayabilirdi.
4. Ayrıca haberde bir de deniyor ki ‘Elde edilen bulgular, bu durumun erkeklerin işyerlerindeki performanslarını düşürdüğünü, ayrıca karma eğitim yapılan okullarda erkek öğrencilerin sınav sonuçlarına da yansıdığını gösteriyor.’ Bulgular elbette öyle bir şey göstermiyor. Orijinal araştırmada bu durum ‘may’ yani olabilir diye ifade edilirken, The Telegraph’ta Pat Hagan, ‘The findings have implications for...’ diye devam ediyor. Milliyet Dış Haberler Servisi ise oldukça kesin bir sonuca ulaşıyor. Bu haber servisinin yorumu mu; yoksa alınan kaynaktan özensiz çeviri mi?

Bilgi konusunda zayıf
Tüm haberlerde olduğu gibi bilim haberlerinde de en öncelikli amacın bilgilendirme olduğunu düşünürsek, örneğin bu haberin doğru ve tam bilgi konusunda oldukça zayıf olduğunu söyleyebiliriz.
16 Eylül’de İngiltere’de Guardian bilim yazarı Ben Goldacre, bilimden sorumlu Bakan Drayson ile İngiltere’deki bilim gazeteciliğinin yeterliliği üstüne bir tartışma yapacaklar (‘Science Reporting: Is it good for you?’) Önümüzde epey uzun bir yol olduğu kesin...”

OMBUDSMAN’IN GÖRÜŞÜ:
Prof. Ali İ.Tekcan’a görüş ve önerileri için teşekkür ediyoruz. Medyada bilim haberciliği ve gazeteciliğine dönük eksikliklerle ilgili gözlemlere katılmak mümkün. Ancak çeviri bir haberden çıkarak, genelleme yapmak doğru olmaz. Gazeteler sonuçta günlük yayımlanan ürünler. Bilimsel makale basan dergi özelliği taşımazlar. Yerli ya da yabancı kaynaklara dayalı bilimsel verilerden hareketle haber yaparlar.
Milliyet’te sağlıkta, eğitimde, çevre konularında uzman muhabirler çalışır. Özellikle tıp alanında kaynağı üniversiteler olan pek çok bilimsel araştırma yayımlanır. Toplumun genel ilgisine göre sayfalarda yer bulur. “Güzel kadınlar erkeklerin aklını başından alıyor” örneğindeki gibi magazinel ve popüler olanlar ise göze daha çarpıcı biçimde kullanılır.
Gazete sadece salt bilgi ve ciddiyet demek değildir. Okuru yanıltmamak kaydıyla eğlendirici de olunabilir.