Seyreltilmiş uranyum zararlı mı?

10 SORU - 10 CEVAP Seyreltilmiş uranyum zararlı mı?
İstanbul Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şarman Gençay, sorularımızı yanıtladı
ÖNAY YILMAZ

İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Nükleer Enerji Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Şarman Gençay, NATO’nun Kosova’da kullandığı seyreltilmiş uranyumlu mermilerin, insan ve çevre sağlığına zarar verip vermediğini "10 Soru 10 cevap"a anlattı.

1 - Seyreltilmiş uranyum ne anlama geliyor?
Uranyum metali iki cins çekirdekten oluşur. Birisi, uranyum 238, diğeri uranyum 235. Uranyum 238, genellikle metal, ancak binde 7 kadarı uranyum 235’dir. Seyreltilmişten kasıt şudur: Nükleer reaktörlerde yakıt olarak kullanılan uranyum 235’dir. Reaktörün çalışabilmesi için uranyum 235 daha yüksek oranda istenir. Bu nedenle de yapılan işleme zenginleştirme denir. Bu artırma yapılırken atık uranyum metali çıkar. Onun içinde uranyum 235 oranı, binde 7, binde 2 civarına düşmüştür. İşte bu uranyuma seyreltilmiş uranyum etkisi, azaltılmış uranyum diyorlar.

2 - Ne gibi etkisi var?
Seyreltilmiş uranyumun fazla bir etkisi olduğunu sanmıyorum. Alfa ışını salarlar. Alfa ışını bir iki milimetrelik alüminyum kağıdıyla bile durdurulabilir. Ancak yutulması halinde çok zararlıdır.

3 - Neden uranyum?
Yoğunluğu çok yüksek, bol ve ucuz bir metal olduğu için uranyum 238’i tercih ediyorlar. Pahalı olduğu için altın, platin kullanamazlar. Yoğunluğu 18 - 19 civarındadır yani yüksektir. Yoğunluk arttıkça çarpma etkisi de yüksek oluyor. Metal olarak şarapnel parçaları dağılmazsa fazla bir zararı olacağını sanmıyorum. Ama yine de mahsurlu. Çünkü, hızla silahın içersinden çıkıyor, eriyor, parçalanıyor ve toz haline geliyor. Çarptığı zaman buharlaşıyor, atmosfere dağılıyor. Yutulması çok zararlı olan radyoaktif maddeler bunlar.

4 - O zaman kullanılmaması gerekmiyor mu?
Bizde ve "Amerikan Radyasyon Okunma" tüzüğüne aykırı bir durum var. Radyoaktif maddelerle çalışmayan insanları, bile bile radyoaktiviteye maruz bırakamazsınız. Silah olarak kullanırsanız, insanlara radyoaktivite bulaştırıyorsunuz demektir. Etik açıdan mahsurlu.

5 - Bu konuda ne yapılabilir?
Bu husus, insan hakları konusuna giriyor. Hukukçular bizden teknik bilgi alarak bu konuyu açıklığa kavuşturmalıdır.

6 - İnsan ve çevre sağlığına başka ne gibi zararları var?
Radyoaktivite zararı önemsiz olsa da, toksik zararı, zehirli etkisi olabilir. O sıcaklıkta, o patlama sırasında, içindeki patlayıcılarla birlikte etrafta kimbilir ne bileşikler meydana getiriyordur. Bunların incelendiğini sanmıyorum.

7 - Doğadaki ömürleri ne kadar?
Uranyum 238’in yarılanma ömrü 4.5 milyar, uranyum 235’in 720 milyon yıldır.

8 - Askerler kısa sürede kansere yakalanabilir mi?
Lösemiye yani kan kanserine bu kadar kısa sürede yakalanması çok zor. Lösemi Çernobil’de dahi görülmedi. Daha çok çocuklarda guatr kanserine yol açtı.

9 - Ege Denizi’nde de kullanıldığı söyleniyor?
Denizlere çok zararı olacağını sanmıyorum. Toprakta hiçbir etkisi olmaz, bitkilere de geçmez. Önemli olan o bölgede yaşayan insanların solunum yoluyla ciğerlerine gitip gitmediğidir. İç radyasyona neden olursa zararlı olur. Bu merminin depolanmasının, askerlerin eline almasının zararı yoktur.

10 - Askerlerin bu tip mermileri kullanması yeni mi?
10 yıldır kullanıyorlar.



ENTELLEKTÜEL BAKIŞ