Türk cezaevlerinin felsefesi yok

ABD'deki cezaevlerine 40 yıl önce giren mahkum hakları kavramı, Türkiye'de halen tartışmalı. Binaların, büyük bölümü, günümüz cezaevi anlayışına uygun değil.


       21. yüzyılın mahkumu, temel ihtiyaçları karşılanan, temel özgürlüklerinin küçük bir kısmı sınırlanan insandır. Cezaevlerini barıştan yana, bilimsel ve evrensel ilkelere göre iyileştirmek gerekiyor

       25 yıldır ABD'de Ohio Cezaevleri Bakanlığı'nda, İnfaz Hukuku Uzman Müşaviri olarak çalışan Melda Türker ile arkadaşımız Serhat Oğuz, cezaevlerinin sorunları ve çözümlerini konuştu. İndiana, İllinois ve California eyaletlerindeki 120 cezaevinin, standartlara uygunluğunu denetleyen Türker, Türkiye'deki cezaevlerini inceledi ve "Türk İnfaz Sistemi Altyapı Sorunları, Tutuklu ve Mahkumların Yaşamını Etkileyen Mahsurlar" adlı bir rapor hazırladı.

       *Türk cezaevlerinin durumu nedir?
       Türk cezaevleri, neresinden tutarsanız tutun 21. yüzyılın gerisinde. Büyük bir kaos yaşanıyor. Nasıl düzenleme yapılacağını kimse bilmiyor ama batılılara danışmaya da gerek görülmüyor. O halde bu sorunu kim çözecek? Ceza infaz sisteminin amaç ve hedefleri belli değil. Felsefesi, misyon ve vizyonu yok. ABD'deki cezaevlerine 40 yıl önce giren mahkum hakları kavramı, Türkiye'de halen tartışmalı. Binaların, büyük bölümü, günümüz cezaevi anlayışına uygun değil.
       Binalar, büyük camlar ve silah haline getirilebilecek eşyalarla dolu. Gözlem sistemi yok, mahkumların uzun süre görülmeden yaşamlarını sürdürmeleri mümkün. 90 kişilik koğuşlarda, uygunsuz şartlarda barınılıyor. Yemek yetersiz olduğu için, kesici ve yanıcı aletler kullanılarak yemek pişiriliyor. Mahkumlar, günün büyük bölümünü koğuşlarda geçiriyor.
       Kendilerini korumasız hissettikleri için, kendi imkanlarıyla korunmak zorundalar. Ranzaları parçalayarak kolaylıkla silah yapabiliyorlar. Çalıştırılmıyorlar ve eğitim verilmiyor. Boşa vakit geçirdikleri için, koğuşlarda bir arada toplantılar yapılıyor. Cemaatler, gruplar oluşuyor.
       Eylem planlamak için bolca vakitleri var. Yasal boşluklar bulunduğu ve cezaevleri yönetimlerinin prosedür belirlememesi nedeniyle yönetim zaafiyetleri oluşuyor. Gardiyanların eğitim seviyeleri yetersiz.

       *İsyanlar, bu sorunlardan mı kaynaklanıyor?
       Cezaevlerinde isyanın nedeni, mahkumların insan gibi yaşama hakkına sahip olmamasıdır. En acil ihtiyaçların karşılanmaması, çatışmaya müsait bir ortam yaratıyor. Parası olan, hakkını parayla alıyor; olmayan da çatışarak almak istiyor. Sonuçta, cezaevleri, bulunduğu kent için de bir tehdit oluşturuyor. Cezaevlerine, üç kilometreden fazla yaklaşmak istemem. Para versen, bir daha Ulucanlar Cezaevi'ne gitmem.

       *Çözüm öneriniz nedir?
       Köktenci ve katılımcı bir reform gerekiyor. Hükümet, bir komisyon oluşturmalı. Bu, Adalet Bakanlığı'nın zayıf bünyesinin dışında olmalı. Komisyon, tutuklu profilini, cezaevlerinin fiziki şartlarını ve uygun yaşam standartlarını belirlemeli. Halkın desteğini almak için, kamu danışma kurulları oluşturularak kararlara katılmaları sağlanmalı. Bunların hayata geçirilmesi aşamasında, cezaevi müfettişliği kurumunun oluşturulması gerekiyor.
       21. yüzyılın mahkumu, cezaevlerinde temel ihtiyaçları karşılanan, temel özgürlüklerinin küçük bir kısmı sınırlanan insandır. Cezaevlerini barış içinde, bilimsel ve evrensel ilkelere göre iyileştirmek gerekiyor. Cezaevlerinin fiziki yapısı için, Batı'da denenmiş modellerin hayata geçirilmesi gerekiyor.
       Bilgisizlik ve altyapı eksikliği nedeniyle zamana karşı yarışılıyor. Yıllardır biriken sorunlar, sadece binaları iyileştirmekle çözülemez. Sorunların çözülmesinde bir serkeşlik var, bu da cesaretimi kırıyor. Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk cezaevlerindeki problemi, 21. yüzyıl bilinciyle çözeceklerini söyledi. Buna sevindim, doğrusu da budur.

       *Koğuş sistemi yerine hücre tipi uygulama için ne diyorsunuz?
       Hücre sistemi, insanın özelliğini koruması için önemlidir, kötü bir şey değildir, faydalıdır. Ancak, zor ve pahalı bir uygulamadır. Ama, hücre sistemi yanlış anlaşılıyor. Mahkum, hücrede, sadece uyku saatlerinde kalır. Bunun dışındaki saatlerde sosyalleşmesi sağlanır. Hücresinde, temel ihtiyaçlarını karşılayacak eşyaları bulunur.

       *Sorunlar kısa sürede çözülebilir mi?
       Kısa sürede çözmek mümkün değil. Biriktirildiği için sorunların boyutları büyümüş. Ancak, bilimsel bir metotla, öncelikli sorunlar listesi belirlenerek, çözüme girişilebilir.

ABD cezaevleri üniversite kampüsü gibi

       *ABD cezaevlerindeki infaz sistemi ve günlük yaşam nasıl?
       ABD'de cezaevleri, üniversite kampüslerini andırıyor. Bu yapı, infaz sürecini ve güvenliği kolaylaştıracak özel bir mimariye sahip. Yeni jenerasyon mimari olarak anılan cezaevlerinde, silah haline getirilebilecek cam, demir eşyalar bulunmuyor. Elektronik aletlerle mahkumlar sürekli olarak gözleniyor ve en ufak bir değişiklik tespit ediliyor. Mevsim değişikliklerinin izlenebilmesi için hücrelerde gökyüzüne açılan bir pencere bulunuyor. Bu, mahkumlar için çok önemli.
       Koğuş sistemi sadece hafif suçlular için geçerli. Diğer suçlular için, özel hücreler var. Hücreler mahkumların uyuması için. Diğer saatlerde ise, kampüs içindeki çeşitli işlerde çalışıyorlar. Mobilya yapımı, baskı gibi işlerde, küçük bir ücret karşılığında üretim yapıyorlar. Sistem, bir saniye bile boşa vakit geçirmemeleri üzerine kurulu. Mahkumlar, sürekli olarak yalın gözlem yöntemiyle izleniyorlar; kurallara aykırı bir faaliyette bulunmaları mümkün değil. Ayrıca, hücrelerde, acil durumda yönetim merkezine ulaşmayı sağlayan elektronik sistem var. Yemekler idare tarafından karşılanıyor. Üstelik, diyetisyen tarafından belirlenen yemekler oldukça doyurucu ve istedikleri kadar yiyebiliyorlar.

       *Yönetim ve mahkum arasında sorunlar yaşanmıyor mu?
       Meslek içi eğitim seviyesi yüksek gardiyanlar görev yapıyor. Kurulan sistemde, gardiyanların sorumlulukları belirgin olarak çizildiği için, ilişkilerde sorunlar yaşanmıyor. Gardiyanlar, mahkumları gözlem odasından izliyorlar.

       *İnfaz sisteminin hedefi nedir?
       Hedef, suçluyu, toplumdan infaz süresince uzaklaştırmak ve daha sonra topluma, aynen geri dönmesini sağlamaktır.