Türkiye dünyada kaçıncı?

Demokrasi, piyasa ekonomisi, insani gelişme, yoksulluk, rekabet gücü ve başka ölçütler açısından

Her konuda kendimizi karşılaştırıp, ileri ya da geri bulduğumuz ülkelerin gerçekte neresindeyiz? Ülkelerin hangi bakımdan çok, hangi bakımdan az gelişmiş olduklarını karmaşık istatistik analizlerle saptayan saygın uluslararası kuruluşların raporları, Türkiye'nin dünya üzerindeki yerini anlamak için ilk adım. İzmir 9 Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi profesörlerinden Coşkun Can Aktan, bu raporları Türkiye'nin konumu açısından inceledi. Ortaya, 109 tablo, 51 şekilden oluşan büyük boy 230 sayfalık bir kitap çıkmış. Temel noktalarını özetliyoruz.
Demokrasi, piyasa ekonomisi, insani gelişme, yoksulluk, rekabet gücü, global ekonomik entegrasyon, kredibilite, bilim ve teknoloji, enflasyon, rüşvet ve yolsuzluk açılarından acaba Türkiye, diğer ülkelere bakışla, dünyanın neresinde?
Dünyada ülkelerin demokrasi yönünden konumlarını araştıran Freedom House adlı bağımsız kuruluş tarafından yayınlanan Dünyada Siyasal ve Sivil Özgürlükler 1995 - 1996 raporuna göre Türkiye, 191 ülke arasında siyasal ve sivil özgürlükler, yani kısacası demokrasi yönünden 136. sırada. Türkiye, "kısmen özgür ülkeler" sınıfında. "Komşuları" şunlar: Etyopya, Guatamala, Peru, Uganda, Haiti, Kuveyt, Fas, Tanzanya ve Zimbabve...
Ülkeleri, piyasa ekonomileri açısından inceleyen Fraser Institute'un Dünyada Ekonomik Özgürlükler 1997 raporuna göre, Türkiye, piyasa ekonomisi sıralamasında 115 ülke arasında 75. sırada. Nikaragua, Pakistan, Fas, Tunus, Yunanistan, Kenya, Kolombiya, Ekvator, bu konuda Türkiye'den daha iyi konumdalar...
Türkiye, ekonomik özgürlük ve ekonomik refah arasındaki ilişki açısından ele alındığında, orta gelirli ülkeler sınıfında Mısır, Zambia, Bulgaristan ve Bangladeş'le birlikte. Aynı konuda Amerikan Heritage Foundation - Wall Street Journal'ın ekonomik özgürlük araştırmasında da benzer bir sonuç çıkmış: Türkiye, 150 ülke içinde 50. sırada. Türkiye ile aynı sınıfta aynı endeks puanına sahip ülkeler ise Batı Samoa, Suudi Arabistan, Filipinler, İsrail, Guatemala, Kosta Rika.
İnsani gelişme, yani refah düzeyi, eğitim ve sağlık düzeyi açısından BM Kalkınma Programı'nın 1997 raporuna göre Türkiye, insani gelişme açısından 175 ülke arasında "orta düzeyde gelişme" sınıfında 74. sırada. Aynı sınıfta Rusya, Brezilya, Bulgaristan, İran, Estonya, Ekvator ve Suudi Arabistan, Türkiye'den daha ileri konumdalar... Türkiye'nin insani gelişme ölçütleri açısından durumu şu: Ortalama yaşam beklentisi 68.2 yıl, okuma yazma oranı yüzde 81.6, okullaşma oranı yüzde 63, reel gayrı safi yurt içi hasıla (satın alma gücü paritesi açısından) 5,193 Dolar.
Dünyada kişisel gelir dağılımındaki adaletsizlik sıralamasını hesaplayan BM Ticaret ve Kalkınma Konferansı'nın (UNCTAD) 1997 raporuna göre Türkiye, yoksulluk açısından 92 ülke arasında 26. sırada. Türkiye'den daha adil bir gelir dağılımına sahip ülkeler arasında Madagaskar, Hong Kong, Nijerya, Bolivya, Nepal yer alıyor. Rapora göre Türkiye'de en zengin kesimin milli gelirden aldığı pay yüzde 54.9 iken, en yoksul kesimin aldığı pay yüzde 4.9.
Ülkeler arası rekabet gücü açısından bakıldığında, Uluslararası Yönetim Geliştirme Merkezi (IMD) tarafından yayınlanan Dünya Rekabet Yıllığı'nda Türkiye, 46 ülke arasında 38. sırada. Rekabet gücü bakımından Şili, İsrail, Çin, Arjantin, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Yunanistan, Türkiye'nin hemen önünde yer alıyorlar... Uluslararası rekabeti ölçen bir diğer kuruluş olan Dünya Ekonomik Forumu'nun (WEF) 1997 verilerine göre Türkiye, 53 ülke arasında 36. sırada. Mısır, Çin, Portekiz, Çek Cumhuriyeti, Meksika gibi ülkeler de yine Türkiye'nin önünde... Avrupa'daki 24 ülke arasında ise Türkiye, sondan üçüncü. Polonya ve Rusya, Türkiye'den daha kötü durumda...
WEF tarafından hazırlanan Pazar Büyüme Endeksi sıralamasında ise Türkiye 27 ülke arasında 15. sırada. Türkiye'nin hemen önünde Almanya, Kore, Fransa ve Tayvan'ın yer alması, Türkiye'nin bu konuda "iyi bir konumda" olduğunu gösteriyor. Nitekim Dünya Bankası'nın 1997'de yayınladığı Dünya Kalkınma Göstergeleri raporunda Türkiye, "hızla gelişen ve büyüyen pazarlardan biri" olarak kabul ediliyor.
Dünya Bankası'nın global ekonomik entegrasyon açısından ülkeleri sınıfladığı 1996 tarihli araştırmada Türkiye, gelişmekte olan ülkeler arasında 6. sırada. Hızla globalleşen açık ekonomilerin başında Singapur var. Onu Mauritius, Hong Kong, Tayland, Portekiz ve Türkiye izliyor... Dünya Bankası, "korumacılığı" da ayrıca incelemiş. Türkiye'de 1990 - 93 dönemi için hesaplanan gümrük vergisi oranı yüzde 9.5 iken, tarife benzeri engeller yüzde 96.4 olarak görülüyor. Bu, Türkiye'yi "korumacılığın yüksek olduğu ülkeler" sınıfına sokuyor. Profesör Aktan, bu konuda, "ülkemizde gizli korumacılığın söz konusu olduğunu söyleyebiliriz" yorumunu yapmış.
Ülke riski analizi yapan başlıca rating kuruluşlarının yayınladıkları raporlar açasından bakıldığında Türkiye, yüksek riskli ülkeler sınıfına giriyor. Bu konuda çalışma yapan çok kuruluş ve hepsinin farklı ölçütleri var. Ancak, hemen hepsinin Türkiye hakkındaki yargısında şu değerlendirmelere rastlanıyor: Spekülatif ülke, borç ödeme kapasitesi uygun değil, riskli ülke... Political Risk Services adlı kuruluşun 1996 yılı Aralık ayına ait ülke risk sıralamasında Türkiye, "çok yüksek riskli ülkeler" sınıfında Kamerun ile aynı sırada. Türkiye'den "daha az riskli" ülkeler arasında Togo, Cezayir, Malawi, Ekvator var. Dünyada en az riskli ülke ise Norveç.
Bilim ve teknoloji açısından Türkiye, dünyanın neresinde? Ekonomik ve Kültürel Kalkınma Örgütü OECD'nin Başlıca Bilim ve Teknoloji Göstergeleri raporuna göre Türkiye'de araştırma ve geliştirme harcamalarının gayrı safi yurt içi hasılaya oranı 1995'te binde 38. Türkiye, araştırma kapsamına alınan 20 ülke içinde en sonuncu. Ar - ge harcamalarına en çok pay ayıran ülke ise İsveç... Dünyada kişi başına düşen bilgisayar sayısı bakımından da Türkiye, 45 ülke arasında 41. sırada. Türkiye'de 1000 kişiye 16 bilgisayar düşüyor. Bu, gelişmiş ülkelerde 200 - 400 arasında. Ayrıca, 1000 kişi içinde internet bağlantısı olan ana bilgisayar yüzdesi ise Türkiye'de binde 22. Bu oran, gelişmiş ülkelerde yüzde 10 veya üzerinde.
Enflasyon açısından bakıldığında Türkiye, yine en kötü durumdaki bir iki ülke arasında. 1996 yılı itibarile yapılan sıralamada 46 ülke arasında 44. sırada. Buna ek olarak, döviz kuru istikrarsızlığı açısından da Türkiye, yine en kötü konumda.
Rüşvet ve yolsuzluk açısından ise Türkiye, Uluslararası Şeffaflık Kurumu'nun 1997 verilerine göre 52 ülke arasında, yolsuzluğun yüksek olduğu grupta 15. sırada. Öte yandan, Uluslararası Yönetim Geliştirme Enstitüsü'nün (IMD) çeşitli ülkelerde kamu yönetiminde yaptığı bir anket çalışmasına göre açıklık - gizlilik durumu saptandığında Türkiye, "gizlilik ve örtbasın yaygın olduğu" ülkeler arasında 3. sırada. En başta Kolombiya geliyor, onu Polonya ve Türkiye izliyor. Rusya bile bu anket verilerine göre Türkiye'den daha "şeffaf".