Başbakan, Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) kapatılmasını uygun görmüş. Özel sektör temsilcileri (!) de bu kararı alkışlıyormuş.
Başbakan ve DPT’nin kapatılmasını alkışlayan özel sektör temsilcileri herhalde bugüne kadar vakit bularak DPT’nin ne yaptığını öğrenmemişler.
DPT Başbakan’a bağlı bir teşkilattır. Hükümetlerin icraatının başarılı olması için faaliyet gösterir. Başbakana ayak bağı olmaz. Yardımcı olur. DPT bir icra örgütü değildir. Para dağıtmaz. İcraat yapmaz.
DPT ülkenin uzun dönemli hedeflerinin belirlenmesinde, bu hedeflere ulaşmak için orta dönemli politikaların belirlenmesinde, yıllık olarak da ülke kaynaklarının bu hedeflerin gerçekleşmesini sağlayacak biçimde dağıtılmasında hükümetlere yardım eder.
Basitleştirerek anlatayım:
Biz uzun dönemde nasıl bir Türkiye istiyoruz? Sanayi ülkesi mi, tarım ülkesi mi olacağız? Sanayide hangi sektörleri, tarımda hangi ürünleri öne çıkaracağız? Nüfusumuz ne olacak?
Bunlara nerelerde iş bulacağız? Nüfusu nasıl eğiteceğiz? Bütün bunlar için 15 yıllık hedeflerimiz nedir? İşte bunları belirlemek için DPT tarafından 15 yıllık bir “strateji dokümanı” hazırlanır. 15 yıl sonrasının hedefleri ortaya konulur.
Plansız/programsız olmaz
Her 5 yılda bir hazırlanacak “kalkınma planları” ile, 15 yıllık hedefe ulaşmak için yapılması gerekenler belirlenir.
Her yıl ülkenin toplam kaynaklarının belirlenen ekonomik ve sosyal hedefler doğrultusunda nasıl kullanılacağı, yıl içinde neler yapılacağını belirlemek için de “yıllık programlar” hazırlanır.
Bu anlatılan konularda her kamu kuruluşunun kendi içinde bir çalışmasının olması, fakat bütün bu çalışmaları da bir tepe kuruluşun bir araya getirmesi gerekir. İşte o işi de DPT yapar.
DPT’nin her yıl hazırladığı “yıllık program”lar, o yıl için belirlenen “kaynaklar/harcamalar” dengesine dayanır. “ Kaynaklar/harcamalar” dengesinde bir yıl içinde ülkenin toplam kaynaklarının neler olduğu belirlenir ve nasıl kullanılacağı gösterilir.
Ülkenin ana kaynağı (bir yıl içinde üretilen mal ve hizmetlerin parasal (katma) değeri olan) milli gelirdir. Buna o yıl için dışarıdan gelecek yabancı kaynak (cari işlemler açığı/döviz açığı verilerek bulunacak dövizlerin karşılığı) eklenir. Böylece ülkenin o yıl için kullanılabilecek toplam kaynağı bulunur.
Kaynak kıt, para isteyen çok
Daha sonra bu toplam kaynağın dağılımı yapılır. En önemli karar, toplam kaynağın ne kadarının tüketileceği, ne kadarının tasarruf edilerek yatırıma gideceğidir.
Ülkenin hızlı büyümesi, işsizlerin daha kolay iş bulabilmesi, fakirliğin azalması için tasarrufa/yatırıma daha çok pay ayırmak gerekir. Ama bu durumda tüketime gidecek payı kısmak zorunluğu ortaya çıkar. Tüketime gidecek payı kısmak demek, maaşları, ücretleri azaltmak, vergileri artırmak demektir.
Kaynaklardan tüketime gidecek pay kısılınca halk mutsuz olur. Yatırıma gidecek pay kısılınca büyüme yavaşlar. İşsizlik ve fakirlik artar. Bu konudaki tercihi hükümetler yapar. Hükümetin vereceği karara göre DPT gereken dengeyi kurar.
Toplam kaynaklardan yatırımlara ayrılacak pay ile kamu yatırımlarına ayırılacak pay belirlendikten sonra, kamu yatırımlarına ayırılan kaynağın yatırım yapacak kamu kuruluşları arasında nasıl dağıtılacağına karar verilir.
Bu konuda hükümetin yatırım politikasına ve tercihlerine göre her kuruluşun yıl için de ne kadar yatırım harcaması yapabileceği belirlenir. Bu dağılım yılın yatırım programında gösterilir. Yıllık bütçede buna göre ödenek ayırılır.
Açık anlatımıyla, kamuya iş yapan “müteahhitler” para alamıyorlarsa, suç DPT’nin değildir. Ya ilgili kamu kuruluşu yıllık programda gösterilen rakamın üzerinde harcamaya yeşil ışık yaktığı için bütçe ödeneği yetmemektedir ya da bütçede para olmadığından müteahhide ödeme yapılamamaktadır.
2008 YILI KAYNAKLAR HARCAMALAR DENGESİ
I) MİLLİ GELİR (GSMH) 100.0
Dış kaynak 6.9
Toplam kaynaklar 106.9
Toplam yatırımlar 24.5
Toplam tüketim 82.4
II. KAMU HARCANABİLİR GELİRİ 15.8
Kamu tüketimi 12.5
Kamu tasarrufu 3.2
Kamu yaırımı 4.7
Kamu (Tas.-Yat.) farkı -1.5
III) ÖZEL HARCANABİLİR GELİR 84.2
Özel tüketim 69.9
Özel tasarruf 14.3
Özel yatırım 19.7
Özel (Tas.-Yat.) farkı -5.4
IV. TOPLAM YURT İÇİ TASARRUFLAR 17.6
Yurt içi tasarruf / GSMH 17.6
Kaynak: DPT 2008 yılı programı
