Halkımız Vadeli İşlemler Borsasında (VOB) İMKB 30 Endeksi’ni alıp satmaya bayılıyor. Neredeyse İMKB 30 Endeksi işlemleri VOB’un yaptığı tek iş haline gelir oldu.
VOB, Türkiye’nin ilk özel borsası. Bundan 4 yıl önce İzmir’de kuruldu. VOB’u kuranların amacı özellikle emtia ticareti yapmaktı. Özellikle de Ege Bölgesi’nin ihraca konu olan tarım ürünlerini alan satanlar arasında fiyat oluşumuna yardımcı olmaktı.
Vadeli işlem demek, belli bir değerin, belli bir tarihte oluşacak bilinemeyen/ama tahmin edilen fiyatı üzerinden kontrat yapmaktır.
Örneğin bugün 1 dolar 1.50 TL. Bir alıcı çıkıyor. Diyor ki, “Ben 31.12.2009 tarihinde 1000 doları 1.60 TL’den satın almak istiyorum. Bir satıcı “Ben o tarihte 1000 doları 1.60 TL’den satarım” diyor ise, alıcı-satıcı arasında “kontrat/anlaşma” oluşuyor.
31.12.2009 tarihinde 1 dolar 1.70 TL oldu. Daha önce satarım diyen, bu fiyattan 1000 doları 1.60 TL’den satmak zorunda.
31.12 2009 tarihinde 1 dolar 1.50 TL’den işlem görüyor. Daha önce 1.60’dan alırım diyen 1000 doları bu fiyattan almak zorunda.
Bu gibi işlemlerde kontrat/anlaşma fiyatıyla piyasa fiyatı arasındaki fark ödenerek hesap kapatılıyor. Bir taraf kazanıyor, öbür taraf kaybediyor.
Maliyetler sabitleniyor
Vadeli işlemler günümüzde ekonominin olmazsa olmaz araçlarından. İşletmeler uzun vadeli bağlantılarını “vadeli işlemler” ile sabitleyerek güvenceye alıyor. Vadeli işlemler:
- Döviz ve emtia ile iş yapanların kendilerini ve işletmelerini korumak amacıyla kullanılır.
- Spekülasyon amacıyla kullanılır.
Örneğin bir çelik boru ihracatçısı, bir yıl içinde üretip satacağı borularla ilgili olarak fiyat verirken, bir yıllık maliyetlerini garantiye almalı. İşte bu nedenle bir yıl sonundaki dolar fiyatını “VOB”da bir kontratla sabitleyebilir. Örneğin doları 1.60 TL’den bağlayabilir. Aynı şekilde, demirin tonu için 900 dolardan kontrat yapabilir. Bu bağlantılara dayalı olarak müşterisine 1 ton boruyu 1 yıl sonra kaça satabileceği konusunda fiyat verebilir. (Buna hedge/sabitleme /güvence altına alma işlemi diyorlar.)
Spekülatörler VOB’u sevdi
Spekülasyon için de vadeli işlem kontratları yapılabilir. Dolarla, emtia ile ilgisi olmayanlar sadece para kazanmak için kontratlar yapabilirler.
Bizde İzmir’de kurulan VOB, İMKB 100 Endeksi, İMKB 30 Endeksi, faiz, TL/USD, TL/Euro, altın, pamuk ve buğday üzerine vadeli işlemler yapıyor.
Ama son zamanlarda pamuk, buğday gibi emtiada hiç işlem yok. Faiz konusunda işlem yok. TL/USD, TL/Euro, altın ve İMKB 100 Endeksi üzerine pek az işlem var.
VOB’da işlemlerin tamamına yakınını İMKB 30 Endeksi üzerindeki işlemler oluşturuyor. 2008 yılında VOB’da döviz üzerine 20 milyar TL’lik, endeks üzerine 160 milyar TL’lik olmak üzere yaklaşık 200 milyar TL’lik işlem gerçekleşti. Sadece 9 Ağustos günü İMKB endeksi alım-satımı için 121 bin adet sözleşme, 668 milyon liralık işlem yapıldı.
İMKB 30 Endeksi’ni alıp satmak isteyenler aracı kurumlara başvuruyor. Satın alacağı veya satacağı endeks değerinin yüzde 10’u kadar teminat yatırarak alım satım emri veriyor. Bu emirler bilgisayar ortamında kontrata/sözleşmeye dönüşüyor. Kontrat uzun vadeli ise ve de kontrat konusu fiyatta büyük dalgalanmalar görülürse aracı kurum teminatın artırılmasını istiyor. Veya mukaveleyi durdurarak hesabı kapatıyor.
