Meral TAMER
Koç Grubu, son dönemde gerek yurt içinde gerekse yurt dışında Türk şirketleriyle güçbirliğine gidiyor. ENKA ile Rusya'da, Henkel ile Türki Cumhuriyetleri'nde işbirliğine giden Koç, yurt içinde de Sönmez ve Sabancı ile ortak şirket kurdu.Koç'la ENKA'nın ortak şirket kurma projelerini, ENKA Holding Başkan Yardımcısı Alman Liseli arkadaşım Sinan Tara'dan ilk duyduğumda çok şaşırmıştım. Zira o güne kadar ben Türkiye'de hep, büyük grupların birbirleriyle didişmelerine tanık olmuştum.
Bu didişmenin en çarpıcı örneği, hiç kuşkusuz Garanti Bankası'nda Koç ve Sabancı'nın ortak olduğu günlerde kamuoyu önünde yaşandı. Ve 2 devin ortaklıktan çekilip Doğuş Grubu'nun Garanti Bankası'nı satın alışına kadar da sürdü.
Daha sonraki yıllarda büyük holdinglerimiz, yabancı dev şirketlerle Türkiye'de ortaklıklar kurdular. Hatta Sabancı, uzunca bir süre Bridgestone'dan Dupont'a, Toyota'dan Bekart'a dev yabancı gruplarla ortaklık kurmakla övündü.
Ama tek bir grubun boyutlarını aşan büyük müteahhitlik işlerinin dışında Türkiye'de hiçbir grup, yakın geçmişe kadar bir diğeriyle biraraya gelmedi. Rekabet hep ağır bastı.
Bu nedenle Koç - ENKA ortaklığını ilk duyduğumda çok heyecanlanmıştım. Yandaki sütunlarda ayrıntılarını okuyabileceğiniz gibi bu işbirliğinde fitili ilk ateşleyen, asıl işi müteahhitlik olduğu için başkalarıyla birlikte iş yapmaya daha yatkın olan ENKA olmuş galiba.
Koç ve ENKA'nın, birbirlerinin uzmanlık alanlarından yararlandıkları ve güçlerini birleştirdikleri, 2 artı 2'nin 4 değil de 6 - 7 etmesini hedefledikleri proje, fiilen geçen yıl hayata geçti. Ram - ENKA şirketi kuruldu. Şirkette ENKA yüzde 50, Migros yüzde 30 ve Ram yüzde 20 paya sahip. 4 kişilik Yönetim Kurulu'nda Koç'tan Tüketim Grubu Başkanı Cengiz Solakoğlu ve Ram Dış Ticaret'in Genel Müdürü Hasan Bengü, ENKA'dan ise Sinan Tara ve ENKA'nın Moskova'daki işlerinin başında bulunan Haluk Gerçek yer alıyor.
Koç'un yurt dışında sadece ENKA ile güçbirliğiyle yetinmediğini, yeni ortaklıkları da gündeme getirdiğini ise Türk - Henkel'in Genel Müdürü Can Paker'den ilk kez duydum. Ve yine çok şaşırdım. Herhalde Ram - ENKA'nın bir istisna olarak kalacağını düşünmüşüm.
Paker'den öğrendiğime göre Ram Gross adlı bu şirket toptancılık yapacak. Tat Konserve'den Maret'e, Kartal Makarna'dan Set - Bir'e Koç şirketlerinin ürettiği gıda maddeleriyle, Türk Henkel'in ürettiği Persil - Tursil gibi deterjanlar ve kozmetik ürünlerini Azerbeycan ve Kazakistan'da pazarlayacak.
Ram - Gross'ta Henkel, yüzde 40 hisseyle azınlıkta. Koç'a kalan yüzde 60'lık hissenin yüzde 40'ı Ram, geri kalan yüzed 20'si ise yüzde 5'erlik paylarla Düzey Pazarlama, Maret, Kav ve Kartal Makarna'ya ait.
Solakoğlu ve Bengü, bu şirketin yönetim kurulunda da yer alıyorlar. İkisi de 1950'ler Türkiyesi'nin ihtiyaçlarına yanıt vermek üzere o yıllarda kurulmuş olan Düzey Pazarlama'da Koç'un kazandığı deneyimi, Türki Cumhuriyetleri'ne taşıyacaklarını anlatıyorlar. Bakkalları ve küçük marketleri kapı kapı dolaşarak "sıcak satış" yapılacağı için arabalar ve kamyonlar satın alınmış. Yılbaşında faaliyete geçecek olan şirket, Türkiye'den uygun gördüğü başka şirketlerin ürünlerini de Türki Cumhuriyetleri'nde toptan olarak pazarlayacakmış.
Koç'un Henkel'le ortaklığı hakkında biraz ayrıntı öğrendikten sonra, ENKA ile ortaklığın istisna olmadığına kanaat getirdim. Hatta büyük Türk gruplarının dünya klasmanında yer alabilmeleri için, bu tür güçbirliklerine gitmelerinin ne kadar olumlu olacağını düşünüp bu doğrultuda birkaç yazı yazmayı kafama koymuştum ki, Koç beni yine şaşırttı.
Gazetelerde Koç Grubu'nun Bursalı tekstilci Sönmez ailesiyle Bursa'da 100 megavatlık enerji santralini birlikte kuracaklarını okudum. Kısa bir süre sonra "Koç ve Sabancı'nın da ortak olduğu Balintaş adlı şirket, Antalya Limanı'na talip," başlıklı gazete haberini görünce, "birbirini tamamlayabilecek alanlarda rakiplerle işbirliğine gitmenin," Koç'un yeni stratejisinde önemli bir yeri olacağını düşünmeye başladım.
Kısa bir süre sonra Boyner Grubu'nun Bilsar gömlekleriyle kapsamlı bir işbirliğine gittiklerini duyunca, "tamam" dedim. Bizim şirketlerimiz de artık dünya klasmanında yer almaya soyunuyor. Birbirleriyle didişmek yerine birbirlerini tamamlayabilecekleri alanlarda güçbirlikleri oluşturuyorlar.
Sovyetler Birliği'nin dağılmaya yüz tuttuğu günlerden bu yana ENKA'nın Rusya'da çok sayıda taahhüt işi aldığını, başlangıçta Almanlarla, sonradan ise tek başına çok sayıda inşaatı tamamladığını, hatta Rus Parlamento Binası'nı bile inşa ettiğini biliyoruz.
Rusya'da toplam 2 milyar dolarlık iş yapan ENKA'nın patronu Şarık Tara'nın Moskova'da krallar gibi karşılandığı da, geçmiş yıllarda gazetelere haber olmuştu.
Rahmetli Vehbi Koç'u Moskova'ya ilk götüren de Şarık Tara olmuş. Ram Dış Ticaret Genel Müdürü Hasan Bengü'den öğrendiğime göre 1992 yılı ağustosunda Şarık Tara'nın kiraladığı özel uçakla Moskova'ya gitmişler. Vehbi Koç yanına Hasan Bengü'yü, Şarık Tara da ENKA İnşaat'ı yöneten oğlu Sinan Tara'yı almış.
O günlerdeki proje, Koç, ENKA ve Moskova Belediyesi'nin ortak olduğu büyük bir alışveriş merkezi inşaatı ve Migros mağazasının açılmasıymış. Hatta Rusya'dan alınacak malların ruble ile, Rusya dışından gelecek malların dolarla satılmasına varıncaya kadar ayrıntılara inilmiş.
ENKA arsa geliştirme ve inşaat konusunda deneyimini ortaya koyacak, Koç da perakendecilikteki hünerini...
Ancak Koç Holding Tüketim Grubu Başkanı Cengiz Solakoğlu'nun "Fenerbahçe ve Galatasaray'ın en esaslı futbolcularından oluşturduğumuz takımla Rusya ile maça çıkıyoruz" diye tanımladığı bu projenin hayata geçirilmesi, gördüğünüz gibi epey gecikti. Koç Grubu, Migros'ların önce yurt içinde büyümesine hız verdi, ama Rusya ve Türki Cumhuriyetler pazarını da hiç gözardı etmedi. 1994'te yaşanan ekonomik krizde yüzünü bu yörelere çevirdi. Ram Torg adlı toptancı şirketi kurarak Koç Grubu'nun ürettiği ticari araçtan beyaz eşyaya, elektronikten gıda ürünlerine değişik malları Türki Cumhuriyetlerinde pazarladı.
Cuma günü Moskova'da, Koç ailesinin de katılımıyla açılışı yapılacak olan dev alışveriş merkezi, 33 milyon dolarlık yatırımla gerçekleşmiş. Projenin başından beri işin içinde bulunan Ram Dış Ticaret Genel Müdürü Hasan Bengü'ye göre arazinin son 1 yıl içinde kazandığı değer de hesaba katılırsa şimdiden 60 milyon dolar değerinde bir yatırım haline gelmiş.
Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin'in de ikamet ettiği, alım gücü yüksek olan kuzeydeki Kuntsevo yöresinde açılacak olan, kentin bu en büyük alışveriş merkezi, 28 bin metrekare alan üzerine kurulu. 10 bin metrekare alan üzerine yayılı dev Migros mağazasının yanı sıra 40 - 50 ihtisas mağazası da yer alıyor. ENKA ve Koç, mülkün ortak sahibi. Migros dışındaki mağazalar da onların kiracıları. Kiracılar arasında McDonald's da var, Quicksilver da...
Koç Grubu, taa 30 yıl öncesinde Migros adını yurt dışında kullanmayacağını İsviçreli patrona taahhüt ettiği için, gerek geçen yıl Azerbeycan'ın başkenti Bakü'de, gerekse cuma günü Moskova'da açılacak mağazalara Ram Store adını vermiş.
"Moskova'daki Ram Store, bizim prestij projemizdir. Batı standartlarında hipermarketçiliğin nasıl yapılacağını Ruslara göstereceğiz. Çünkü oralarda hala bu tip mağazalarda hangi fiyata tuttururlarsa o fiyata satış yapıyorlar. Vurup kaçma mantığından kurtulamamışlar. Biz ucuz satacağız. Moskova'daki benzerlerinin yarısı, hatta üçte bir fiyatına satacağız. Ve piyasayı yönlendirici rol oynayacağız," diyor Hasan Bengü.
Moskova'daki tek bir mağaza, çok büyük de olsa, piyasayı yönlendirici rol oynamaya yeter mi? Bengü, 1998 sonuna kadar Moskova'nın değişik yörelerinde 4 Ram Store daha açılacağını, o takdirde toplam yatırım tutarının 90 milyon doları bulacağını, hatta yeni Ram Store'lar için Dünya Bankası'ndan kredi sağlandığını anlatıyor.
Cuma günü açılacak ilk mağazada Dünya Bankası kredisi yok, ancak Eximbank'tan gelen 7,5 milyon dolarlık kredi ile Westdeutsche Landesbank'tan gelen kredi var. Bengü, "Moskova'daki Ram Store, Türkiye'de yurt dışı mağazacılığa verilmiş ilk Eximbank kredisini alma özelliği de taşımaktadır," diye bir hatırlatma yapmadan edemiyor.
Yazara EmailM.Tamer@milliyet.com.tr
