Zabıtlar MİT arşivinde

Dönemin Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil’in 1976 ve 1977’de Ermeni diasporasının temsilcileriyle yaptığı iki gizli toplantının arka planını, o dönemde bakan özel müşaviri olarak toplantılara katılan emekli Büyükelçi Oktay Aksoy Milliyet’e anlattı. Aksoy, notların dönemin Başbakanı Süleyman Demirel ve Çağlayangil’in yanısıra MİT’e iletildiği bilgisini verdi.
Aksoy, gizli toplantıyla ilgili özetle şunları söyledi:
“1974 Kıbrıs Harekâtı’ndan sonra ASALA terörünün birden gündeme gelmesi Çağlayangil’in dikkatini çekiyordu. Çağlayangil, büyükelçiler İsmail Erez ve Daniş Tunalıgil’in şehit edilmesinden çok etkilendi. İkisini de bizzat kendisi atamıştı. Sevdiği isimlerdi. 1976’da BM Genel Kurul toplantısı için New York’a gittik. Bana bir Ermeni’nin üzerinde yazısı bulunan bir notunu verdi. Notta, New York Metropolitine hitaben (görüşmenizi rica ederim) yazıyordu.

‘ASALA nereden çıktı?’
Benimle Oshagan Cholayan adında genç bir papaz görüştü, metropolitin yardımcısı. Türk Dışişleri Bakanı’nın Ermeni temsilcilerle görüşmek istediğini söyledim. ‘Ben sizi aratırım’ dedi. Beni dişçi Abrahamyan aradı. O dönem Ermeni derneklerinden birinin başındaydı.
İlk toplantı 1976’da yanlış hatırlamıyorsam ekim ayında Hilton Oteli’nde yapıldı. İçeride 10-12 kadar Ermeni diasporasının temsilcisi var. Masanın öteki ucunda sadece Çağlayangil ve ben varım. Bakanın bir Türk koruması salon dışında bekledi. Amerikalı korumalar da salonun dışında kaldı. Toplantıdan ABD’lilerin haberi olmuştur. Bizim büyükelçiliğe haber vermedik. Sadece dönemin Başbakanı Süleyman Demirel biliyordu. Çağlayangil, o toplantıda, ‘Benim babamın çiftliğinde Ermeni çalışanlar vardı. Çok iyi ilişkiler içindeydik. Çocukluğumda Ermeni arkadaşlarım oldu. Bu ASALA nerden çıktı? Bunu nasıl sona erdirebiliriz’ dedi. ‘Bir toplantı ayarlarız’ dediler.

Bedii Faik haberi atladı
Ankara’ya döndükten sonra Abrahamyan telefonla aradı. İkinci toplantı Zürih’te yapılacaktı. Bakanın Brüksel ziyareti olacaktı. Toplantının tarihini Brüksel gezisine göre ayarladık. Brüksel dönüşü Zürih’e geçtik. Görünüşe göre bakan, Dolder Grand Oteli’nde istirahattaydı. Bu intibaı verdik. Hatta Bedii Faik de o otelde, bakanla da bir görüşme yaptı. Ama niye Zürih’te diye pek merak etmedi. Etse gazeteci olarak o zaman gizli toplantının farkına varırdı.
Çağlayangil, Zürih toplantısında, hatırladığım kadarıyla ‘Ermeniler birinci cihan savaşında Ruslarla birlikte hareket etti. Tehcir kararı Ermeni halkını çatışma bölgelerinden uzaklaştırmak için alındı. Ama tehcir sırasında tatsız şeyler olmuş olabilir. Yoksa Ermenileri yok etme gibi bir niyet yoktu. İlişkiler düzgün gidiyordu, Kıbrıs çıkartmasından sonra bu olaylar olmaya başladı’ dedi.
Taşnak temsilcisi çok sert tepki gösterdi. Doğrudan soykırım dediler. Daha yumuşak tutum içinde olan ‘savaş sırasında olmuş olabilir ama çok sıkıntı ve acı çektik. Gençler infial içinde. ASALA’yı gençleri önlemek kolay değil’ diyenler oldu. Bu bir pazarlık görüşmesi değildi. Çağlangil, ‘Cinayetleri nasıl önleyebiliriz’ arayışı içindeydi. Durumu anlama çabasıydı. Bu görüşmeleri herkesten gizledik.

‘Notları temize çektim’
Sadece Demirel’in haberi vardı. Notları, üç nüsha halinde temize çektim. O zaman daktilo kullanıyorduk. Araya koyduğum kopya kâğıtlarını da imha ettim. Bir nüshayı bakan aldı, bir nüsha Demirel’e gitti. Üçüncü nüshayı ise MİT Müsteşarı’na verdik. Çok gizli olduğu için kendim için saklamadım. Çağlangil bırakmamışsa bugün Dışişleri’nin arşivinde de yoktur. MİT’in arşivindedir. Daha sonra hükümet değişince üçüncü toplantı gerçekleşmedi.”