Kuyruğu dik tutmak

yural@milliyet.com.tr * * *Geçtiğimiz gün bir televizyon programında konuklardan biri, "Ödün vermemek anlamında kullanılan 'kuyruğu dik tutmak' deyiminin zürafalardan geldiğini ve aslanların zürafaları kuyruklarından yakalayarak ancak avlayabildiklerini; bunu bilen zürafaların da aslan gördükleri zaman kuyruklarını sürekli dik tuttuklarını," söyledi. Ne denli doğru olduğunu bilmiyorum. (Çok araştırmama karşın da bu bilginin doğruluğuna bir türlü ulaşamadım. Hatta, aslanların zürafaları nasıl avladığıyla ilgili izlediğim filmler de içimi kararttı.) * * *Güngör Dilmen'in "Kuyruklu Masallar" adlı bir kitabı vardır. Bu kitabı kitaplığımdan çıkarıp bir kez daha okudum da, biraz kendime geldim. * * *Hayvanlarda kuyrukların çok farklı işlevleri var. Örneğin inekler kuyruklarını, çevrelerinde dolaşan sinek ve böcekleri kovmak için kullanıyorlarmış: Timsahlar korunmak için. Tavuskuşları kendilerini çekici kılabilmek ve karşısındakini etkileyebilmek için. Köpek ve kediler konuşmak için, kuyruklarını kıstıklarında da korktuklarını ya da pes ettiklerini karşısındakine göstermek için. Kangurular iki ayak üzerinde zıpladıkları için dengede durabilmek, arkaya düşmemek için. Balıklar yüzmek ve rota çizmek için. Kertenkele, kuyruğundan saldıran düşmanını kuyruğunu bırakarak aldatmak için. Maymunlar da meyve toplarken kuyruğunu bir kol gibi kullanıp ağaçlara tutunmak için. Daha buna benzer pek çok kuyruğun pek çok işlevi var.* * *"Kuyruk", eski Türkçede "kudruk" sözcüğünden, yani "kıç"tan d sesinin y'ye dönüşmesiyle oluşmuş bir sözcük. Kuy/kud kökünün dip, kıyı, dere, kıç gibi anlamları var. Kuy, -r-uk ekleri alarak anlam genişlemesine uğruyor ve kuyruk sözcüğü kıç bitimi yeri, kıça bağlantılı anlamı kazanıyor. 'Kuyu" sözcüğü de "kuyruk"la eş kökenli bir sözcük olarak kabul ediliyor.* * *Ağaçkakanlar, ağaçlara cırnaklarını geçirdiklerinde kuyruklarını tutunmak için kullanırlarmış. Bu hafta köşem öylesine küçük ki, ben de kuyruk konusuna sığınarak bu köşede tutunabildim. Dilimizde, neredeyse kuyruklular kadar çok kuyruk deyimi var. Kuyruk acısı: Alınacak öç, hınç içinde olmak. Kuyruk sallamak: Birine yaranmak. Kuyruğu kapana kısılmak: Zor durumda kalmak. Kuyruğu titretmek: Ölmek. Kuyruklu yalan: Allanmış, pullanmış yalan. Kuyruğuna basmak: Birini kışkırtmak. Kuyruğuna teneke bağlamak: Alaya almak. Kuyruğunu kısmak: Korkup pusmak. Kuyruğunu kıstırmak: Çıkılmaz sorun içine düşmek gibi durumları açıklayan pek çok deyim.