Teo’dan kanser hastalarına terapi desteği

ZEYNEP İŞMAN- Televizyon ekranlarından Max’in torunu olarak tanıdığımız Border Collie cinsi Teo’yu bugünlerde hastane koridorlarında görürseniz şaşırmayın! Çünkü Teo, kanser hastalarının radyoterapi tedavi sürecinde, destek tedavi amacıyla yönlendirilen Türkiye’nin ilk terapi köpeği oldu. SBÜ Antalya Eğitim ve Araştırma Hastanesi Radyasyon Onkolojisi Uzmanı Doç. Dr. Eda Küçüktülü’nün öncülük ettiği projeyle ülkemizde ilk kez bir köpek onkoloji koridorlarında görev alıyor. Sağlık Bakanlığı’nın öncülüğünde 2 ay önce başlayan projeyle hastaların psikolojisine olumlu yönde katkı yaparak, kanser tedavisinin desteklenmesi amaçlanıyor. Projede başarı elde edilirse Türkiye’nin dört bir yanında sahipli-sahipsiz pek çok köpek, terapi köpeği olarak eğitilecek ve hastane personeli kapsamında görev yapacak.

Doç. Dr. Eda Küçüktülü ve Teo’nun sahibi, köpek eğitmeni Ali Yeşilırmak ile “kanser hastalarında terapi köpeği destekli radyoterapi programı” hakkında konuştuk.

*Proje nasıl başladı?

Eda K.: Kanser hastalarının tedavisinde bulantı, tansiyon yüksekliği, çarpıntı gibi pek çok şikâyet ve yan etki görülür. Bunların pek çoğu aslında stres kaynaklıdır. Çünkü radyoterapiye giren hastaların uzun süre tedavi cihazlarında hareketsiz kalmaları gerekir. Radyoterapi zaten hastayı strese sokan bir tedavi şekli. Uzun yıllardır dünyada bu konuda yapılan çalışmaları takip ediyorum. Kendim de bir doktor olarak daha önceki deneyimlerimde, hastane bahçesinde köpeklerle vakit geçiren hastaların daha hızlı iyileştiklerini, iğne yaptırmak istemeyen çocukların daha kolay tedavi olduklarını gördüm. Bu köpeklerle tedaviye girenler hem daha moral ve motivasyonlu oluyor hem de yan etkileri daha az hissediyor. Daha çok psikolojik bir destek tedavisi bu. Hastanın kanserle tedavi sürecindeki konforunu ve iyi olma halini artırmak istiyoruz. Stres olduğunda vücutta bazı hormonlar salgılanıyor ve bu da yan etkilerin daha yoğun olmasına sebep oluyor. Stres ve kanser bağlantısı halen tüm dünyada üzerinde çalışılan konular. Hastalarda moral ve hayata bağlılık olması çok önemli. Bu hem tedavi sürecini iyileştiriyor hem de hastanın moral seviyesini yükseltiyor. Bu amaçla Türkiye’de de destek tedavisine 2 ay önce başladık. Aynı hastanede, aynı cihazda Teo’suz tedaviye giren ve Teo ile tedaviye giren hastalar arasında bir anket çalışması yürütüyoruz. Hepsi karşılaştırılacak. Şu anda hasta sayımız çok yüksek. Bu tedavi sonucu hem bir Türkiye sonucu yayınlayacağız hem de Sağlık Bakanlığı’na bir tedavi kolu açtırmak istiyoruz. Çünkü yurt dışındaki hastanelerin kadrolu terapi köpekleri var. Hastane personeli sayılıyorlar. Biz de bunu yapmak istiyoruz. Toplam 160 hasta ile çalışacağız.

*Destek tedavi sadece yetişkin kanser hastalarına mı uygulanacak?

Eda K.: Dünyadaki çalışmaların çoğu çocuk hastalarla yapılıyor. Biz şu an 18 yaş üstü yetişkinler için ilk kez bu kadar kapsamlı bir çalışma başlattık. Yetişkin grupta pozitif sonuçlarımızı alıp, çocuklarla aynı çalışmaya başlamayı istiyoruz. Şu an mevcut hastalarımızla süreç çok iyi gidiyor. Araştırmanın tamamlanması için zamana ihtiyacımız var. Açık uçlu sorular soruyoruz. Şu an herkes çok mutlu.

“Her eğitimli köpek yapamaz”

*Terapi köpekleri sadece kanser hastalarına mı destek verecek?

Eda K.: Proje şu an sadece kanser hastaları için. Yurt dışında otizmli çocuklarla da çalışmalar var. Onlarla ilgili de pozitif sonuçlar var. Mutlaka ileride bizde de başlayacaktır. Çünkü biz Teo ile ilk kez hastaneye köpek sokmaya başladık. Toplumu da alıştırıyoruz. Hastaneye köpek girmez ya da kanser hastaları ile köpek yan yana getirilmez gibi inanışlar var ama bunların hepsi yanlış. Eğer bir köpeğin aşıları tam ve veteriner hekim izlemleri düzenli yapılıyorsa hiçbir kanser hastasına zararı yok.

*Teo’ya terapi desteği için özel bir eğitim verdiniz mi?

Ali Y.: Mevcut eğitiminin çok büyük bir rolü var. Teo benim kendi köpeğim. Tüm hal ve hareketlerini, karakterini benimsediğim bir köpek. Her şeyine kefil olduğum için, bu oluşuma Teo ile başlamak istedim. Beni asla mahcup etmeyecek ve enerjisi çok yüksek bir köpek. Enerjisinden kastım hareketliliği değil, mevcut pozitif enerjisini karşıya geçirebilmesinden bahsediyorum.

*O zaman her eğitimli köpek bu işi yapamaz, doğru mu?

Ali Y.: Olmaz! Bunu nasıl seçtiğimi kelimelerle ifade etmek zor. Binlerce köpek eğittim ama bazılarının enerjisini asla unutamam. Size enerjisini o kadar net geçirir ki ömür boyu unutamazsınız. Öncelikle köpeğin üst seviyede kontrol eğitimi olmalı. Enerjisini geçirebilmesi lazım ve farklı insanlarla iletişiminin yüksek olması lazım. İşte terapi köpeği burada devreye giriyor.

*Diğer köpekler nasıl seçilecek?

Ali Y.: Şu an elimizin altında eğittiğimiz 2 terapi köpeği daha var. Bu süreç ilerledikçe bu köpeklerin sayısı da artacak. Temel eğitimi olan ve seçtiğim köpeklerle belli bir eğitim süresi geçireceğim. Sonrasında etik kurula ileteceğim ve onlar da sağlık kontrollerinden geçirerek, hastanelere kabulünü sağlayacaklar. Daha ilerde ise sokak köpeklerini bu projeye kazandırmayı hayal ediyoruz. Tabii travmatik geçmişi olmayan, sağlıklı bir köpek olmalı. Vereceğimiz eğitimlerle bu köpekleri terapi köpeği haline getirebiliriz. Her köpekte bu potansiyel var. Onlar hangi cins olduklarını bilmiyorlar. Bu ırkların adını koyan insan. Sahipsiz, ırkı olmayan köpeklerin de neler yapabileceğini gösterebiliriz ve bu sayede de sahipsiz hayvanlara bakış açısının da değişeceğini umut ediyoruz. Bu sayede bu köpeklerin de bir iş kolu olacak.

Her bir seans 15 dakika sürüyor

Peki, süreç nasıl işliyor?

Ali Y.: Her hastanın tedavi sürecindeki seans sayısı farklıdır. Teo ortalama gün aşırı 5 ile 15 arası ziyaret yapıyor. Önce hasta ile tanışıyoruz. “Köpeğiniz var mı?” ve “Teo’nun size yaklaşmasından ve temas etmesinden rahatsızlık duyar mısınız?” diye soruyorum. Her ne kadar Teo ile süreci anlatan bir formu önden imzalatsak da, bu sorularla başlıyorum. Hasta ile sohbet ederken Teo hastanın kucağına oturuyor ve sonra başını dizlerine koyuyor. Bir süre sonra benim yönlendirmemle hasta çok yavaş hareketlerle kafasını ve alnını seviyor. Hasta bana diyor ki, bütün sıcaklığını ve pozitif enerjisini şu an alıyorum. Seanslar ilerledikçe aralarında bir ilişki oluşuyor ve hastayı gördüğünde tepki vermeye, heyecanlanmaya, mutlu olmaya başlıyor. Anlık da olsa hastayı güldürmek, rahatlatmak istiyoruz. Her bir seans 15 dakika sürüyor. Gün geçtikçe Teo’yu kendi yönlendirmeye başlıyor. Geçen ilk kez hasta ile Teo’yu yalnız bıraktım. Teo kesinlikle strese girmedi, topla oynadılar, kucağına atladı, çok güzel vakit geçirdiler. Hasta, “o kadar mutlu oldum ki size anlatamam” dedi. Demek ki doğru yoldayız. Ben babamı kanserden kaybettim. Allah düşmanımın başına vermesin çok zor bir süreç. Örneğin köpek olmadığında hasta radyoterapiye girmek için bekliyor. Beklerken beyin düşünüyor. O hastanın cihaza mutlu girmesinin imkânı yok. Köpek varken o negatif düşünceler içindeki bekleme sürecini pozitife çeviriyoruz.

Eda K.: Kanser tedavisi ne olursa olsun stresli ve zor bir süreç. Kaçıncı seans, bugün ne olacak, sonrasında ne yaşayacağım diye düşünmek yerine, o an köpeğe kanalize oluyor ve başka bir dünyaya gidiyor. Türk tıp tarihinde böyle bir şey yoktu şimdiye kadar. Bu bir alternatif tedavi yöntemi. Şu ana kadar herhangi bir komplikasyon ya da bir sıkıntı yaşamadık.

Ali Y.: Bir hasta terapiyi duyup Teo ile tanışmak istedi. Antidepresan kullanıyormuş. Teo ile terapilere başladıktan sonra bakış açısının çok değiştiğini söyledi. Yine geçenlerde bir hastanın tedavisi tamamlandı. Hasta Teo’dan ayrılacağı için çok üzüldüğünü ve ara sıra görmek istediğini söyledi.

Yurt dışında uygulanıyor

*Yurt dışında köpekli terapi tedavisi var mı?

Eda K.: Yurt dışında Animal Facilitated Therapy ya da Animal Assisted Therapy adıyla kanser hastalarında tedavi sırasında moral ve motivasyon sağlayan, anksiyetelerini ve yalnızlık hissini azaltan, depresyona girmelerini engelleyen “Terapi köpekleri destek tedavisi” uygulanıyor. Terapi köpekleri ile yurt dışında yapılan çalışmalarda, hastaların fizyolojik (mutluluk hormonlarını artırırken, stres hormonlarını azalttığı kan sonuçları ile gösterilmiştir), davranışsal ve duygu durumu üzerine pozitif etkileri belgelendi.

Meme kanseri ilk sırada

Dünya Kanser Araştırmaları Fonu ile Amerika Kanser Araştırmaları Enstitüsü’nün Dünya Sağlık Örgütü’ne bağlı Küresel Kanser Gözlemevi kaynaklı verilerine göre, 2020 yılında dünyada 18.1 milyon yeni kanser vakası belirlendi. Her 6 ölümden 1’inin sebebi olan kanser türleri, 2020’de 10 milyon kişinin hayatını kaybetmesine yol açtı. Verilere göre, dünya genelinde toplam 2.26 milyon göğüs kanseri vakası, tüm kanser türleri arasında ilk sıraya yerleşiyor. Bunu akciğer, kolon ve prostat kanseri izliyor. Sayısal olarak en fazla ölümle sonuçlanan kanser türleri ise sırasıyla akciğer, kolon ve karaciğer geliyor.

Tarama merkezleri için

Sağlık Bakanlığı’nın Ulusal Kanser Tarama Programları kapsamında meme, kolorektal ve serviks kanseri taramaları, Kanser Erken Teşhis, Tarama ve Eğitim Merkezleri (KETEM), Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM), Sağlıklı Hayat Merkezleri (SHM) ile Aile Sağlığı Merkezleri tarafından ücretsiz yapılıyor. Ülke genelinde 306 noktada yürütülen tarama programına 41 mobil araç da destek veriyor. Bulunduğunuz ilçeye en yakın tarama merkezini https://hsys.saglik.gov.tr/TaramaBilgilendirme/TaramaBilgilendirme adresinden tespit edebilir, yakındaki KETEM merkezlerini ise https://hsgm.saglik.gov.tr/tr/ketem adresinden görüntüleyebilirsiniz.

Ücretsiz psikolojik destek

Türk Kanser Derneği, kanser hastalarına yönelik psikolojik destek çalışmalarının etkisi ispatlanan yararına dayanarak hasta ve hasta yakınlarına ücretsiz psikolojik danışmanlık hizmeti veriyor. Dernek, konuyla ilgili araştırmaların, hastaların psikolojik durumlarındaki düzelme ve kazandıkları pozitif bakış açısının, yaşam kalitelerini ve tedavilerindeki başarı şansını artırdığına işaret ediyor, aile bireylerinin de bu destek sistemine dahil edilmesini öneriyor. Detaylı bilgi için Türk Kanser Derneği’ne 0212 238 30 30 numaralı telefondan ulaşmak mümkün.