Yapay sperm sonunda üretildi

Doğanın sahip olduğu en büyük yetenek, varlığını sürdürmek için ihtiyaç duyduğu her şeyi kendi kaynaklarından kendi kendine sağlayabilmesi. İnsan ise neredeyse tam diğer uçta, ihtiyaç duyduğu her şeyi dışarıdan temin etmek zorunda olan ve medeniyetini tam da bu yoksunluğa borçlu bir varlık. Barınma, korunma, hız, güç ve daha pek çok bakımdan tabiatın en zayıf canlısı olan insan, bu zayıflığını gidermek için tarihin en başından bu yana durmaksızın çözüm geliştirmek durumundaydı. Alet yapmak, insanı diğer canlılardan ayıran, yaşamdaki en belirgin özelliği haline geldi. Bugünkü noktada etrafımız, hayatımızın vazgeçilmez parçaları haline gelen milyonlarca alet dolu.

Hayatta kalmanın üç malum şartı vardır; barınmak, yemek bulmak ve üremek. İlk ikisini çoktan sağlama almış, hatta fazlaca ileri gitmiş durumdayız. Dünyanın önemli bir bölümü aç ve açıkta olsa da aslen her insanı barındıracak kadar binamız, her insanı doyuracak kadar yemeğimiz var. Şimdi bu hayati üçlemenin sonuncusu, yani üreme, insanın geliştireceği belki de en marifetli aletle garanti altına alınmaya hazırlanıyor: Yapay spermler.

Kısırlık tarihe gömülecek
Erkek kaynaklı üreme problemlerinin başında, sperm kalitesiyle ilgili bozukluklar geliyor. Sperm sayısının düşüklüğü, spermlerin zayıflığı, hatta hiç sperm üretememek kısırlığın başlıca sebepleri arasında. Erkeğin kromozomlarını yumurtaya ulaştırma görevi taşıyan spermlerin görevini yerine getirecek bir yapay çözüm geliştirme çabaları, bilim dünyasını uzun süredir meşgul ediyordu. Kaderin garip bir cilvesidir ki “altın standartlara” uygun ilk başarılı yapay spermi üretmek, 1.3 milyarlık nüfusuyla doğum kontrolünün en katı uygulandığı ülke Çin’e nasip oldu.

Nanjing Medikal Üniversitesi’nden bir grup araştırmacı, embriyo kök hücrelerinden aldıkları örneklerle sperm oluşumunun ilk aşaması olan spermatidleri üretmeyi başardı. Spermaditler, kuyruksuz spermler olarak adlandırılıyor ve yumurtaya ulaşmak için yüzemediklerinden dolayı ancak doğrudan yumurtaya enjekte edilerek dölleyebiliyorlar.

Çinli bilim insanlarının başarısı, yapay sperm üretim aşamasında daha önce kimsenin vakıf olamadığı standartları yakalayabilmiş olmaları. Bunların başında hücrenin doğru şekilde bölünüp babanın kromozomlarının sadece yarısını içinde tutabilmesi yer alıyor. Yani yapay spermler üreme için doğru sayıda kromozoma ve yeterli oranda DNA’ya sahipler. Fare yumurtasını yapay spermle döllemeyi ve ilk yaşam filizini vermesini sağlayan Çinli bilim insanları, kısırlığı tarihe gömecek önemli bir adımı böylece atmış oldular.

Deneyler ümit veriyor
Tekniğin nasıl uygulandığına gelince; erkek fareden alınan kök hücrelerin, önce “cytokin” adlı bir kimyasala maruz bırakılarak üreme hücrelerine dönüşümü başlatılmış. Üreme hücreleri, sperm ya da yumurta karakteri taşıyor. Hücreler farklılaşmaya başladıkları sırada testis benzeri bir doku üzerine yatırılıp erkeklik hormonu olan testesterona maruz bırakılmış. Böylece üzerleri sperm benzeri, kuyruksuz bir kılıfla kaplanmış. Deney fareler üzerinde gerçekleştirilmiş olsa da ümit vâdediyor. Teknoloji yeterli düzeye ulaştığında, erkeklerin yüz bölgesinden alınacak hücrelerden sperm üretilebilecek. Gelgelelim, laboratuvarda tanrıyı oynamak pek kolay bir iş değil. Üretilen bu spermlerin, bir çocuk dünyaya getirmek için yeterli olup olmadığının cevabı kimsede yok.

Etik sorular da baş gösteriyor. Laboratuvarda üretilen bir hücre, tabiatın doğal seçilimle karar verdiği hücreler kadar doğru ve yeterli olabilecek mi? Bu yöntemle doğan çocukları ne gibi sorunlar ve ihtimaller bekleyecek? Doğanın bildiğinden daha iyisini bildiğimize emin olduğumuza göre, bu soruları da onun kadar iyi yanıtlayabilecek olmamız gerekir.

Spermbot’lar yolda
Kısırlığın önüne geçme yolunda önemli bir adım da Almanya’da atıldı. Alman bilim insanları zayıf spermlere hareket kabiliyeti kazandıracak spermbot’lar geliştirdi. Yumurtaya ulaşamayan zayıf spermlerin kuyruğuna spiral biçiminde dolanarak yön ve hız kazandıracak olan spermbot’lar, doktorlar tarafından yönetilen manyetik bir alanla çalışıyor. Şimdilik sadece laboratuvar ortamında çalışabilen spermbot’ların nano motorları, helizonik biçimde kıvrılarak ilerlemek suretiyle spermi yumurtaya ulaştırdıktan sonra aksi yönde dönerek spermden ayrılıyorlar. Spermbot’lar henüz geliştirilme aşamasında ve yollarının uzun olduğu belirtiliyor.

İç çamaşırı sperm kalitesini etkiliyor
Amerika’da yapılan bir araştırma, “İç çamaşırı ve beden pozisyonu sperm kalitesini etkiler mi?” sorusunun cevabını verdi: Evet! Boxer tipi çamaşır giyen ve geceleri çıplak uyuyan erkeklerin spermlerinde çok daha az DNA hasarı saptandı. Sperm kalitesini önemseyenlerin mümkün mertebe “rahat ve serbest” olması öneriliyor.