18 maden işçisi 4 bin TL kurbanı

Karaman’ın Ermenek ilçesinde su baskını nedeniyle 18 işçinin mahsur kaldığı kömür ocağında yaşanan faciadaki ihmalin boyutları her geçen gün derinleşiyor. ‘Bilinçli taksirle ölüme sebebiyet vermek’ suçundan tutuklanan Has Şeker Madencilik Şirketi sahibi Saffet Uyar, sorgusunda, “Ekonomik durumum el vermediği için kontrol sondaj makinesi alamadım” dedi. Uzmanlar, Uyar’ın “almadım” dediği, günde 3 metre kazı yapılarak kömür çıkartılan ocakta, aylık 4 bin 200 TL’ye kiralanabilen yatay kontrol sondaj makinesi kullanılsaydı işçilerin hayatının riske atılmayacağını söyledi.
Jeoloji Mühendisi ve Geo Sondaj’ın Genel Müdürü Mehmet Ruhi Akçıl, şu bilgileri verdi:

‘Çok hassas makineler’
“Ermenek’teki gibi metan gazı tehlikesi bulunan (grizu patlaması) maden ocaklarında teknik olarak fiyatı 150 bin eurodan başlayan ve patlama yapıcı gazlara karşı yanmayı engelleyen sistem (exproof) özelliği bulunan, yatay kontrol sondaj makinesi kullanılması gerekir. Ateşleme yaparak kıvılcıma neden olmuyor. Ancak, bu makine Türkiye’de parmakla sayılabilecek kadar az bulunuyor. Türkiye’deki maden ocaklarında hâlâ 50 yıl öncesinin sistemi kullanılıyor. Exproof özelliği bulunan makineleri sondaj şirketleri kiralamaz çünkü çok hassas makineler oldukları için çok çabuk hasar görebilirler.

‘Tehlike fark edilirdi’
Exproof özelliği bulunmayan yatay kontrol sondaj makinelerinin fiyatı ise 50-60 bin euro civarında. Ermenek’te exproof özelliği bulunmayan bir makineyle kontrol sondajı yapılsaydı su basması tehlikesi fark edilirdi. Bu makineyle karot numunesi alınması durumunda su fark edilecekti çünkü açılan delikten su gelecekti. Yeraltında oluşan boşluklar ve eski maden ocağı içinde çalışılıp çalışılmadığı da bu sistemle tespit edilebilirdi. ‘Burada risk var, su fışkırıyor’ deyip önlem alacaklardı. Bu tür makineyi kullansalardı su basma riskini daha önce göreceklerdi. İleride kömür mü, kil mi, su mu var göreceklerdi. Sondaj firmaları, exproof özelliği bulunmayan yatay kontrol sondaj makinelerini aylık bin 500 euroya (yaklaşık olarak 4 bin 200 TL) kiralıyor. Bu makine kullanılsaydı yukarıdan perde enjeksiyon yaparak o bölge güçlendirilebilirdi.”

‘Ne olduğunu gösteriyor’

Jeoloji Mühendisleri Odası Başkanı Hüseyin Alan da, Ermenek’te işçilerin sıkışıp kaldığı üretim panolarında gaz ve su var mı diye önceden mutlaka araştırma sondajı yapılması gerektiğine dikkati çekti. Sondaj makinelerinin çalışma şekli hakkında bilgi veren Alan, şöyle konuştu:
“Araştırma sondajı aletleri, ocak galerileri çok küçük olduğu için yatay sondaj yapan makinelerdir. Bu makineler, 15-20 metre ileride kömür bandının devam edip etmediğini gösterdiği gibi kırık çatlak sistemlerinde biriken gaz ve yeraltı suları hakkında da bilgi verir. Bu yeraltının röntgenini çeken bir cihaz değil ama üretim yapılan yerin arkasında ne olduğuyla ilgili fikir veren bir alet.”
Maden Mühendisleri Odası Başkanı Ayhan Yüksel ise, “Bu çapta bir işletmeyi çalıştırırken, ‘alet ekipman alacak param yok’ diyemezsiniz. O zaman bu işi yapmayın. Yeraltı kömür madenciliği gibi önemli bir işe soyunuyorsunuz, madem teknik altyapı yoktu neden ruhsat verildi?” diye konuştu.

Sermayesi 900 bin lira

Ticaret Sicil Belgesi’ne göre Saffet Uyar’ın sahibi olduğu şirketin sermayesi 900 bin lira. Uyar, 25 Haziran 2014’de diğer ortakların hisselerini de üzerine alarak şirketin tek pay sahibi oldu. Facianın meydana geldiği maden ocağı başta olmak üzere Cenne Mevkii’ndeki maden ocaklarının ruhsatının ise Ermenek Cenne Linyit Kömürü Limited Şirketi’ne ait olduğu ortaya çıktı. Yani Uyar’ın şirketi taşeron firma olarak, rödovans sistemi ile faaliyet gösteriyor. Ruhsat sahibi Ermenek Cenne Linyit Kömürü Limited Şirketi’nin kamuya yaptığı bildirimlerde; 2010’da yaklaşık 88 bin ton, 2011’de 97 bin, 2012’de 178 bin, 2013’de ise yaklaşık 179 bin ton üretim yapılmış. Ancak, üretim miktarının bildirilenden fazla olabileceği belirtiliyor.
Bu arada Uyar’ın şirketinin 2013’den bu yana prim ödemediği, devlete 2 milyon 300 bin TL prim borcu bulunduğu kaydedildi. Sosyal Güvenlik Kurumu’nun (SGK) tahsil için haciz başlatmadığı basında yer aldı. SGK kayıtlarına işçiler madende çok az çalışmış gösterilmiş. İşçilere 205 TL, 280 TL, 400 TL ve 573 TL gibi maaş ödemesi yapılmış.