“iZMiR HOŞGÖRÜ KENTiYDi”

Bu araştırmada sizi en çok etkileyen bulgu ne oldu?Bu kitap büyük İzmir yangınını ve sonrasında kentin yüzünün nasıl değiştiğini anlatıyor. 13 Eylül 1922 günü başlayan İzmir yangını sonrası kentin silueti tamamen değişti. Yangını kimin başlattığı yıllardır tartışılıyor. Yüzlerce yıl Levanten kültürüyle beslenen İzmir’de, küllerin ardından artık hiçbir şey eskisi gibi olmadı.

Geçmişteki İzmir, nasıldı? İzmir gerçek bir yeryüzü cennetiymiş. Çeşitli din, dil, ırk ve etnik kimliklerden binlerce insanı barındıran bu şehirdeki yaşam her şeyiyle değişti. ‘Hoşgörü kenti’ yok oldu.

Kitabınızdaki “İzmir’i Türkler yaktı” iddianız çok tartışıldı. İzmir yangını çok tartışmalı bir konu. Bu cennet şehri kim yaktı? Herkes kendine göre bir öykü anlatıyor. Türk, Yunan, Ermeni, musevi herkesin bakışı farklı. Ben, başka seslere de kulak verdim. Levanten iddialarını dinledim. Levantenler o dönemde İzmir’de önemli bir gruptu. Ticarette kentin en önemli isimleri Levantenler arasından çıkıyordu. İzmir yüzlerce yıl Levanten kültürüyle beslendi.

Türk grupların yangını başlatmasından söz ediyorsunuz, dayanağınız nedir?Daha önce hiç yayımlanmamış çeşitli Levanten kayıtlarını karıştırdım. Levanten aileleri ziyaret ettim, döneme ait mektuplar, yazışmaları okudum. Tanıklar ve aileleriyle görüştüm.

İddianız oldukça sarsıcı. Türkler size kızdı ama yurt dışında da eleştiri oklarına hedef olmuşsunuz. Kitabım pek çok kesimi kızdırdı. Yunanlar kitapta haklarında anlatılan şeyleri beğenmedi. Zira Yunan gemilerinin, yangın sonrası kıyıda bekleyen Rum kökenli halkı almadığını yazdım. Yunanistan’a imza günüm için gittiğimde bana kızanlar oldu.

Başka hangi ülkelerdeki eleştirmenlerden tepki aldınız? İzmir yangınında İngiliz ve ABD hükümet lerinin rolünü anlatmam da onları memnun etmedi. Hatta ABD’de Ermeni bir grup ‘soykırım’ kelimesini kullanmamamı kınadı. Kitabın kimseyi tam olarak hoşnut etmemesi belki de tarafsız olduğunun kanıtıdır.

Bu kitabı yazarken hedefiniz neydi?Ben gazeteciyim. İngiltere’de yaşıyorum. Beş kitabım 16 dile çevrildi. Tarihi araştırmaya da meraklıyım. ‘Kayıp Cennet’ dört dile daha çevriliyor şu sıralarda. Burada dramatik bir öykü var. İlgimi çekti. Levanten yönü çok araştırılmamıştı.

Gelen tepkileri nasıl yorumluyorsunuz?Kitabım sadece “İzmir’i Türkler mi yaktı?” iddiasıyla gündeme gelmemeli. O dönemde kentte bir trajedi yaşandı. Tanıklara, belgelere dayanarak kentin öncesini, 1922’deki büyük yangını ve sonrasını anlattım. Bu konuda başka kitaplar da var. Herkesin iddiası farklı. Farklı görüşler tabii ki olabilir.


Herkes Tepkili
‘Kayıp Cennet-Smyrna 1922’nin anlatımını batılı eleştirmenler arasında da abartılı bulanlar var. Yazarın tarihe bakışı ve İzmir’deki tahribatı büyüttüğünü söyleyen Batılı isimler bulunuyor. Amerika, İngiltere ve Avustralya’da ‘Paradise Lost’ adıyla yayımlanan kitabı için bu ülkelerde yaşayan Türklerden yoğun eleştiri aldı. ‘Kayıp Cennet’, ülkemizde de çok ses getirdi ve Türklere bakışı eleştirildi.