"Sanat yönetmeni bir filmi rezil de eder vezir de"

axcum021.jpg Türk sinemasında ise sanat yönetmeninin yetki ve sorumlulukları birlikte çalışılan yönetmene göre değişebiliyor. Kimi tüm konsepte kendi karar verip dekorcu, kostümcü, müzik direktörü olarak "iş"i bölüyor ve bunları ustalarına emanet ediyor; kimi sadece dekoru tasarlayana "sanat yönetmeni" diyor; kimiyse sanat yönetmenini hâlâ sette dekoru toparlayan "çevre düzenleyici" zannediyor.Türk sinemasında sanat yönetmenliğinin anlamını yüksek hasılat yapan veya ödül alan filmlerin sanat yönetmenleriyle konuştuk. Günümüzde Türk sinemasında dekora, kostüme daha çok önem veriliyor. Dünya sinemasında sanat yönetmeni, bunların yanı sıra senaryonun gerektirdiği müzik ve filme ilişkin sanatsal her detayla ilgilenen kişi olarak nitelendiriliyor. Yönetmenle birlikte filmin genel konseptine karar veren sanat yönetmeni, bir bütçe çıkararak yapımcıya ön bilgi veriyor. "Sanat yönetmeni tişört toplayan kız değildir" Canan Göknil'in son dönemde çalıştığı filmler "G.O.R.A." ve "Organize İşler". Göknil İtalya'da Floransa Devlet Güzel Sanatlar Enstitüsü'nde tasarım eğitimi aldı. 1983'te Bottega Teatrale Commune di Firenze'de asistanlık yaptı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları'nda, Eurovision (2005), Sultans of the Dance gibi sahne gösterilerinde sanat yönetmenliği yaptı. Türk sinemasında bir kavram kargaşası var. Çatal bıçak koyan, tişört toplayan kızları bile sanat yönetmeni zannediyorlar. Sanat yönetmeni filmin dünyasını, tüm konsepti yönetmenle oturup tasarlayandır. Buna "production designer" deniyor. "G.O.R.A." filmindeki işime sanat yönetmenliği diyemem. Ben sadece kostümleri tasarladım. Ama yazıldığı gibi sanat yönetmeni Bahattin Demirkol da diyemem çünkü o da ekibiyle sadece dekoru üretip tasarladı. Biz tasarım konseptini ortaya koyan değil, onu uygulayanlardık. Cem Yılmaz kafasında tasarladığı dünyayı Şahin Erkoçak'a çizdirmişti, tüm konsepti onunla oturtmuştu. Bence sanat yönetmeni Şahin Erkoçak'tır. "Türkiye'de sanat yönetmenine bütçe sorulmaz, bütçe verilir" Güzel Sanatlar Akademisi'nden (Mimar Sinan Üniversitesi) mezun olan Bahattin Demirkol iç mimarlık ve endüstri tasarımı mastırı yaptı. "G.O.R.A."nın ve bine yakın reklam filminin sanat yönetmeni. Türkiye'de 1990'lara kadar sanat yönetmenliği kavramı yoktu. Bir set ekibi tarif edilen şartları hazırlardı. "G.O.R.A."nın siparişinden sonra yönetmenle üç saat çalıştık. İşimiz dekorun tasarımı ve üretimiydi. Uygulama pratikleri, doğru zamanlama, doğru kadro çok önemli. "G.O.R.A."yı izleyen İngiliz ve Amerikalılar üç şeye inanmadılar. 1) Bütün dekorun 750 bin YTL'ye mal olduğuna. 2) Her şeyin üç ay içinde tasarlanıp uygulanıp çekildiğine. 3) Bunu sadece 50 kişiyle yaptığımıza. Burada sanat yönetmenine bütçe sorulmaz, verilir. "Yönetmenler masraf çıkacak diye hayal kurmaktan korkuyor" Serdar Yılmaz "Cenneti Beklerken", "Sis ve Gece", "Pandora'nın Kutusu"nda; "Gelibolu", BBC kanalı için "Hititler" belgesellerinde çalıştı. Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Resim Bölümü mezunu. Ayrıca heykel bölümünde okudu. Sanat psikolojisi mastırı ve sanat felsefesi doktorası yaptı. En önemli şey senaryoya hakim olmak. Kendimin değil, yönetmenin düşüncelerini anlamaya çalışıyorum. Yönetmenler masraf çıkacak diye hayal kurmaktan korkuyor. Sanat yönetmenine düşüncelerini paylaşmazsa ortaya çıkan iş de başarıya ulaşmıyor. Çok iyi para vermelerine rağmen dizilere gitmiyorum. Sanat yönetmeni orada "tedarikçi" gibi algılanıyor. Bir sanat yönetmeni bir filmi rezil de eder vezir de. Bence "Ulak"ta dekor dekor kalıyor. "Bu işten geçinemiyorum, parayı kafeden kazanıyorum" Yaşar Kartoğlu liseyi bitirdikten sonra resim ve sanat tarihi dersleri aldı. Sanat yönetmenliğini yaptığı filmlerden bazıları "Hokkabaz", "Vizontele", "Vizontele Tuuba" ve "Organize İşler". Künyede "sanat yönetmeni" yazsa da bu doğru değil. Çünkü Türk sinemasında sanat yönetmenine "çevre düzenleyici" gözüyle yaklaşılıyor. Yılmaz Erdoğan, Durul ve Yağmur Taylan istisnadır. "Vizontele Tuuba" da 1 milyon 200 bin dolar civarı para harcandı. Çok ince bir işçilik yapıldı. Medyada da bizden beklenen kaç ton kum getirttik, kaç kamyonla çalıştık gibi bilgiler vermek. Sanat yönetmeni yaptığı işin hamallığıyla değil, ayrıntısıyla ölçülür. Bu işten doğru dürüst para kazanamadığım için bir kafe açtım, yemek ve kahve satarak geçiniyorum. "İyi sanat yönetmeni uykusuz kalmayı göze almalıdır" Mustafa Ziya Ülkenciler "Ulak", "Çocuk", "Harem Suare", "Eşkıya" ve "Abdülhamit Düşerken" gibi filmlerin sanat yönetmenliğini yaptı. Sanat yönetmenliği için özel bir eğitim almadı, fotoğrafçılıktan geldi. Bu işe aslında dünyada yapım tasarımcılığı (production designer) deniliyor. Ancak bu tasarım bizde gerektiği gibi yapılmıyor. Çünkü çekim aşamasından önce yapılması gereken ön hazırlığa çok az zaman ayırılıyor veya hiç vakit ayrılmıyor. Yapımcı bunun bir vakit ve para kaybı olduğunu düşünüyor. Oysa tam tersi. "Ulak" bütün işlerimden farklıydı çünkü sıfırdan bir köy yarattık. Tamamen bir tasarım işiydi. Yapımcıya bütçeyi önceden bildiririz. Böyle olmalı. İyi sanat yönetmeninin malzeme, renk ve fotoğraf bilgisi olmalı. Bir de uykusuz kalmayı göze almalı.