DPT Türkiye'nin göç haritasını çıkardı

 Türkiye’de, 1965-2000 döneminde, beşer yıllık dönemler itibarıyla 2,7 ile 4,8 milyon
arasında olmak üzere 21,1 milyon insan, doğduğu köyünden, çalıştığı
kentinden başka diyarlara gitmek üzere iller arası göç kervanına katıldı.
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) 1965-2000 yıllarını kapsayan dönemde,
yurt düzeyinde, doğudan batıya, kuzeyden güneye hareket halinde olan
göçlerin profilini çıkarttı. "Türkiye’nin göç haritası" olarak da
adlandırılabilecek DPT çalışmasında, ekonomik ve sosyolojik açıdan
ilginç, kayda değer ve çeşitli araştırmalarda veri olarak
kullanılabilecek sonuçlara ulaşıldı.
Rapora göre, 1965-1970 döneminde 3,2, 1970-1975 döneminde 3,4, 1975-1980
döneminde 2,7, 1980-1985 döneminde 2,9, 1985-1990 döneminde 4,1,
1995-2000 döneminde ise 4,8 milyon insan başka illere göç etti.
A.A muhabirin edindiği bilgiye göre, DPT’nin çalışmasında, nüfus artış
hızındaki azalmaya paralel olarak kentleşme hızı azalma eğilimi
göstermiş olmasına rağmen, kentleşme hızının makul seviyeye inmesi ve
isteğe bağlı nüfus hareketlerinin, istenen mekanlara yönelmesinde yeteri
kadar başarılı olunamadığı ortaya çıktı. 1970-2000 döneminde İstanbul,
Ankara ve İzmir’in yer aldığı büyük nüfuslu iller grubuna, Konya, Adana,
Bursa, Antalya, Mersin, Şanlıurfa ve Diyarbakır illeri dahil oldu.
1995-2000 döneminde Antalya, Şanlıurfa ve İstanbul nüfus artış hızı en
yüksek iller olurken, Tunceli ve Ardahan başta olma üzere 15 ilin nüfusu
azaldı.
12 istatistiki bölge birimi arasında, İstanbul bölgesi (sadece İstanbul
ilini kapsıyor) nüfus artış hızı en yüksek, Kuzeydoğu Anadolu Bölgesi
ise nüfus artış hızı en düşük bölgeler oldu. Türkiye genelinde göç eden
nüfusun payında artan bir eğilim gözlendi ve 5 yaşın üstündeki nüfusun
yüzde 11’ini oluşturan 6,7 milyon insan 1995-2000 döneminde yurt içinde,
il içi ve iller arası olarak göç etti. Toplam göçler içinde il içi
yerleşim yerleri arasında göç edenlerin payı artarken, iller arası göç
edenlerin payı azaldı.
Kırdan kente göçlerin daha fazla olduğu şeklinde bir görüş hakim
olmasına rağmen, göçlerin yarıdan fazlası şehirden şehire, yaklaşık 6’ta
biri, köyden şehire göçler şeklinde oldu.
81 ilin 23’ü, verdiğinden daha fazla göç aldı. Bu illerin başında
İstanbul, İzmir, Bursa, Kocaeli, Ankara ve Antalya geldi. 81 ilin 58’i
aldığından daha fazla göç verdi. Samsun, Şanlıurfa ve Diyarbakır bu
illerin içinde yer aldı.
Erkeklerin çoğunluğu iş arama/bulma ve tayin/atama nedeniyle, kadınların
çoğunluğu ise evlilik ve eğitim nedeniyle göç ettiler. 2000 yılında da
nüfusun yüzde 72,2’si doğduğu ilde, yüzde 27,8’i ise doğduğu ilin
dışında ikamet etmek durumunda kaldı.

1995-2000 DÖNEMİNDE İSE 6,7 MİLYON İNSAN GÖÇ ETTİ

1965-2000 döneminde iç göçün Türkiye genelindeki değişimi ve 1975-2000
döneminde yerleşim yerleri, iller arası ve istatistiki bölge birimleri
arasındaki göçlerin boyutları ve göç akım yönleri de değerlendirmeye
tabi tutuldu.
Türkiye genelinde 1975-2000 döneminde, toplam nüfus içinde göç eden
nüfusun payı artış eğilimi gösterdi. 1975-1980 döneminde nüfusun yüzde
9,3’ünü oluşturan 3,6 milyon insan göç etmişken, 1995-2000 döneminde
nüfusun yüzde 11’ini teşkil eden 6,7 milyon insan göç etmek durumunda
kaldı.
İller arasındaki göçlerin toplam nüfus içindeki payının değişimi
incelendiğinde, 1965-2000 döneminde beşer yıllık dönemler itibarıyla 2,7
ile 4,8 milyon arasında, toplam 21,1 milyon insan göç kervanına katıldı.
1965-1970 döneminde her yüz kişiden 10,7’si iller arasında göç ederken,
zaman içinde göç hızlarında azalmalar gözlendi ve 1980-1985 döneminde
yüzde 6,5’e kadar düştü. Ancak, 1985-2000 döneminde göç oranında 1970’li
yıllar seviyesi kadar olmasa da bir yükselme gözlendi ve 1995-2000
döneminde her yüz kişiden 7,9’u iller arasında ikametgahını değiştirdi.

DEMOGRAFİK YAPIDA KAYDA DEĞER GELİŞMELER OLDU

20. yüzyılın ortalarında başlayan ve 1960’lı yıllarda artarak günümüze
kadar devam eden ekonomik ve sosyal alandaki gelişmelere paralel olarak,
demografik yapıda ve nüfusun mekansal dağılımında kayda değer değişimler
de oldu. 1960’lı yıllardan itibaren, nüfus artış hızı yavaşladı,
1995-2000 döneminde Türkiye nüfusu yılda ortalama yüzde 1,83 artış
göstererek 67,8 milyona yükseldi ve 2. Dünya Savaşı yıllarından, 1945
yılından sonra ilk kez nüfus artış hızı yüzde 2’nin altına indi. Halen
nüfus artış hızı yüzde 1’lerde seyrediyor.
Türkiye toplam nüfus artış hızındaki azalışa paralel olarak da kentleşme
hızı zaman içinde azaldı, 1975-1980 döneminde yüzde 5,22 olan kentleşme
hızı 2000 yılında yüzde 2,89’a geriledi, toplam nüfusun yüzde 57’sini
oluşturan 38,7 milyon kişi kentlerde yaşamaya başladı.
1965-1970 döneminde 67 ilden 20’sinin, 1970-1975 döneminde 24’ünün,
1975-1980 döneminde 18’inin ve 1980-1985 döneminde 19’unun, 1985-1990
döneminde 73 ilden 20’sinin ve 1995-2000 döneminde ise 81 ilden 23’ünün
iller arası net göç hızları pozitif düzeyde sonuçlandı.
35 yıllık sürede iller arası net göç hızları pozitif olan bu illerin
tamamına yakını Türkiye’nin batısında yer alan iller oldu. 35 yıllık
sürede iller arası net göç hızları negatif olan illerin büyük çoğunluğu
ise Türkiye’nin orta ile doğusundaki bölgelerde yer aldı. 25 yıllık
dönemde İstanbul ve İzmir illeri, verdiği göçten daha fazla göç alan
iller arasında ilk sıralarda yer aldı. 1995-2000 döneminde ise Samsun,
Şanlıurfa ve Diyarbakır illeri aldığı göçten daha fazla göç veren
illerin başında geldi. 1975-2000 döneminde, illerin kendi sınırları
içindeki yerleşim yerleri arasındaki göçler dahil edilmeden illerin
aldığı göç hızı en yüksek olan illerin büyük çoğunluğu batı bölgelerinde
sıralandı.
Oransal olarak en fazla göçü, 1975-2000 yılları arasında Kars, Tunceli
ve Artvin verdi. 1975-2000 döneminde verdiği göç hızı en düşük olan
iller genellikle batı bölgelerinde oldu. 1975-1985 dönemlerinde Antalya
ili verdiği göç hızı en düşük iller arasında ilk sırada yer alırken, bu
il, 1985-2000 dönemlerinde yerini Bursa iline bıraktı. Bu ilin dışında
Manisa ve Muğla illeri verdiği göç hızı en düşük iller arasında yer aldı.

GÖÇLER DOĞUDAN BATIYA

Göçlerin Türkiye’nin doğusunda yer alan bölgelerden, sosyo-ekonomik
bakımdan daha gelişmiş batı bölgelerine doğru yöneldiği gözlendi. 12
bölgeli istatistiki bölge birimlerinden İstanbul ve Batı Marmara
bölgeleri net göç hızı pozitif olan bölgelerin başında gelirken, Batı
Karadeniz ve Kuzeydoğu Anadolu bölgeleri de net göç hızı negatif olan
bölgeleri oluşturdu. İstanbul bölgesine, 1995-2000 döneminde en fazla
göçü, il olarak Ankara’dan, bölge olarak Batı Karadeniz’den aldı. Ege
bölgesinin aldığı göçün yüzde 16,26’sı Güneydoğu Anadolu bölgesinden
geldi.
İstanbul Bölgesi, 1995-2000 döneminde aldığı göçün yüzde 19,87’sini Batı
Karadeniz Bölgesinden, Ege Bölgesi ise aldığı göçün yüzde 16,26’sını
Güneydoğu Anadolu Bölgesinden, Batı Marmara Bölgesi aldığı göçün yüzde
28,02’sini İstanbul Bölgesinden ve Doğu Marmara Bölgesi de aldığı göçün
yüzde 18,20’sini İstanbul Bölgesinden aldı.
Aldığı ve verdiği nüfus büyüklüğü bakımından üst sıralarda yer alan
Akdeniz Bölgesi, en fazla göçü Güneydoğu Anadolu bölgesinden alırken, en
fazla göçü İstanbul Bölgesine verdi.
1995-2000 döneminde en fazla göç veren illerin başında gelen Ankara ve
Kocaeli illeri hariç, İstanbul, İzmir, Adana, Samsun, Diyarbakır, Konya,
İçel ve Erzurum illerinden iş arama/bulma nedeniyle göç edenler ilk
sırada yer aldılar. Ankara’dan göç edenlerin tayin/atama, Kocaeli’nden
göç edenlerin ise deprem öncelikli göç etme nedenleri olarak tespit
edildi. Bu dönemde en fazla göç veren illerden Kocaeli ve İstanbul
illeri hariç, en fazla göç veren diğer illerden deprem ve güvenlik
nedeniyle göç edenlerin payı oldukça düşük kaldı.

GÖÇ HIZI EN HIZLI İL TEKİRDAĞ 

Türkiye genelinde göç eden nüfusun payında artan bir eğilim gözlenirken,
5 yaşın üstündeki nüfusun yüzde 11’ini oluşturan 6,7 milyon kişi
1995-2000 döneminde yurt içinde göç etti. Bu kişilerce en yoğun göç
edilen ve en yoğun göç veren yerleşim yerleriyle, göç edenlerin öne
çıkan nitelikleri şöyle belirlendi:
"Göç edenlerin yaklaşık yüzde 70’i iller arasında, yüzde 30’u il
içindeki yerleşim yerleri arasında göç etmektedir. Göç edenlerin
yaklaşık 58’i şehirden şehire, yüzde 20’si şehirden köye, yüzde 17’si
köyden şehire ve yüzde 5’i köyden köye göç etmiştir. Verdiği göçten,
aldığı göçün en fazla olduğu ilin başında İstanbul gelmekte ve bu il en
fazla Ankara’dan göç almaktadır. Aldığı göçten verdiği göçün en fazla
olduğu ilin başında Samsun gelmekte ve bu il en fazla İstanbul’a göç
vermektedir. Net göç hızı en yüksek ilin başında Tekirdağ, net göç hızı
en düşük illerin başında Ardahan gelmektedir.
Göç edenlerin yüzde 55’i erkek, yüzde 45’i kadındır. Genç ve yaşlı nüfus
göçü çok az, buna karşılık, göçlerin büyük çoğunluğu orta yaşlarda ve
özellikle göçlerin yaklaşık yüzde 20’si 20-24 yaş grubunda
yoğunlaşmaktadır. Genelde hiç evlenmemiş ve boşanmış olanlar, özelde ise
hiç evlenmemiş erkekler ve evli kadınlar daha fazla göç etmektedir.
Eğitim görmüş olanlardan özellikle ilkokuldan mezun olmuş kişiler daha
fazla göç etmektedir. Göç eden erkekler kadınlara nazaran daha fazla
istihdam imkanı bulmasına karşılık, daha fazla erkek işsiz kalmaktadır.
Göç etmiş kişilerin büyük çoğunluğu hizmetler ile ilgili ekonomik
faaliyetlerde bulunmaktadır.
Göç etmiş kişilerin yaklaşık üçte biri tarım dışı üretim faaliyetlerinde
çalışanlar ve ulaştırma makinaları kullananlardır. Göç etmiş kişilerin
büyük çoğunluğu ücretli, maaşlı veya yevmiyeli olarak çalışmaktadır.
Hane halkı fertlerinden birine bağımlı göç nedeninden sonra iş
arama/bulma, tayin/atama, amaçlı göçler göç olgusunun en önemli nedenini
oluşturmakta, kadınların çoğunluğu evlilik, erkeklerin çoğunluğu iş
arama/iş bulma nedeniyle göç etmektedir."

2000 YILINDA NÜFUSUN YÜZDE 27,8’İ DOĞDUĞU İLİN DIŞINDA

2000 yılında nüfusun yüzde 27,8’nin doğduğu ilin dışındaki bir ilde
yaşamakta olduğu, bu çalışmada, 1995-2000 döneminde nüfusun yüzde
11’nin, ülkenin göreceli olarak sosyal ve ekonomik bakımdan yeterince
gelişmemiş bölgelerinden ve illerinden, gelişmiş batı bölgelerine ve
metropollerine göç ettiği ortaya çıktı. Bu kişilerin genellikle
eğitimli, bekar, orta yaş grubunda, çoğunluğunun erkek olduğu, iş
bulma/arama nedeniyle göç ettiği ve tarım dışı ekonomik faaliyet
alanında hizmetler sektöründe ücretli, maaşlı ve yevmiyeli olarak
çalıştığı görüldü.