Çocukları da etkiliyor! Uzmanlar uyardı: Kovid geçirenlerde 1 yıl sürüyor
Kovid-19 atlatan pek çok kişinin yaşadığı problemler arasında Uzamış Kovid yani Post-Kovid sendromu da yer alıyor. 'Koronanın en tehlikeli hali' olarak nitelendirilen bu hastalık, hem vücudu hem de psikolojiyi çok uzun bir süre sarsıyor. Üstelik saç dökülmesi, kas ağrıları, baş ağrısı, baş dönmesi, anksiyete hatta depresyona bile yol açabilen sendrom, çocukları da tehdit eder durumda. Peki, okulların açılmasıyla çocuklardan ebeveynlere taşınan virüs, 4’üncü bir dalga yaratıp mevcut tabloyu etkiler mi? İşte cevabı...
Senim Tanay Karakuş - İhsan Dindar / Milliyet.com.tr - Koronavirüse karşı dünya genelinde süren aşılama çalışmaları bir yana, yeni çıkan varyantlar salgınla mücadelede rehavete kapılmamamız gerektiğini gösteriyor. Güncel verilere göre, salgının başından bu yana 234 milyona yakın vaka tespit edildi. Bu vakaların bir bölümü de hastalığın ciddi etkilerini uzun süren tedaviler sonucu atlatabildi.
Oxford Üniversitesi’den araştırmacılar da 'koronanın en tehlikeli hali' olarak nitelendirilen Uzamış Kovid sendromuyla ile ilgili bugüne kadarki en geniş araştırmaya imza attı. Bu araştırma, hastalığı geçirenlerin yüzde 57'sinin Uzamış Kovid sendromu ile karşı karşıya olduğunu gösteriyor. Yani Kovid-19 geçirenlerin önemli bir bölümü, hastalığın yarattığı etkileri uzun süre vücutlarından atamıyor.
Kovid-19 geçirmiş 270 binden fazla kişinin sonuçlarının değerlendirildiği çalışmaya katılanların yüzde 57’si, 6 ay sonra da göğüs ağrısı ve yorgunluk gibi semptomları yaşamaya devam ediyor. Ortaya çıkan bu semptomlar da Uzamış Kovid sendromu sürecinin bir parçası olarak kabul ediliyor.
GİZLİ KALMIŞ VİRÜSLER HASTALIĞIN ETKİLERİNİ UZATIYOR
Araştırmayı gerçekleştiren uzmanlar, bu durumun virüsten kaynaklanan başka hastalıklarda da gözlemlendiğinin altını çiziyor. Peki, koronavirüse özel bir durum olmasa da yüzde 57'lik bir orana sahip bu duruma yol açan sebepler neler? Araştırmaya göre Uzamış Kovid sendromu ile Epstein-Barr virüsü arasında bir bağlantı var. Uzmanlar, koronavirüsün önümüzdeki süreçte bazı gizli kalmış virüsleri de yeniden gün yüzüne çıkarabileceğini önemle belirtiyor. Hatta bazı koronavirüs hastalarının hastalığı uzun bir süre atlatamamalarının altında yatan nedenlerden biri de bu.
4'ÜNCÜ DALGA BAŞLADI MI?
İngiltere’de yapılan resmi açıklamalar, 35 ila 50 yaş arasındaki kişilerde koronavirüs vakalarının arttığını gösteriyor. Bununla birlikte İngiltere Ulusal İstatistik Ofisi tarafından paylaşılan veriler de İngiltere'de okulların açılmasıyla birlikte çocuklarda koronavirüs görülme oranının arttığı yönünde. 7 ila 11 yaş arasındaki her 35 kişiden birinin Kovid-19'a yakalandığı tahmin ediliyor ve bu, herhangi bir yaş grubu için en yüksek pozitiflik oranı olarak değerlendiriliyor. Koronavirüse yakalanan her 10 öğrenciden birinin uzamış kovid sendromundan muzdarip olması da dikkat çeken bir başka ayrıntı. Bu paylaşımlar, akıllara çocuklardan ebeveynlere taşınan virüsün, 4’üncü bir dalga yaratıp yaratmayacağı sorusunu getiriyor.
Peki, Türkiye’de uzamış kovid sendorumu ne yönde seyrediyor? Bu sendromu tetikleyen mekanizma ne? Çocuklar ile yetişkinler aynı belirtileri mi gösteriyor? Okulların açılmasıyla birlikte çocuklardan ebeveynlere hastalık bulaşması, 4’üncü dalgayı başlatır mı? Göğüs Hastalıkları Uzmanı Prof. Dr. Ferah Ece ve İç Hastalıkları Uzmanı Doç. Dr. Murat Köse’ye sorduk.
'AKCİĞER DIŞINDA TUTMADIĞI ORGAN YA DA SİSTEM YOK'
Uzamış Kovid sendromunu kısaca tanımlamak gerekirse neler söylenebilir?
Prof. Dr. Ferah Ece: Uzamış Kovid-19 sendromu, akut hastalıktan 12 hafta sonrasına kadar semptomların devam ederek, birçok organ tutulumu ile seyreden bir çeşit kronik hastalıktır. En sık karşılaşılan şikayetler yorgunluk, nefes darlığı, öksürük, baş ağrısı, depresif ruh hali, kas güçsüzlüğü, kas ve eklem ağrıları, çarpıntı, göğüs ağrısı, saç dökülmesi, tat ve koku duyusu kayıplarının devamı olarak sıralanabilir.
Doç. Dr. Murat Köse: Biz gördük ki Kovid’in akciğer dışında tutmadığı organ ya da sistem yok. Bu kadar organı ve sistemi tutan bu hastalık da 1 yıla kadar uzayan kalıcı semptomlar görülebiliyor. Bunlar fiziksel ve psikolojik semptomlar olarak ayrılıyor.
1 YILA KADAR SÜREBİLİYOR
Hastalıktan ne kadar zaman sonra sendromun belirtileri kendini göstermeye başlıyor?
Doç. Dr. Murat Köse: Kovid-19’daki şikayetlerin devamı gibi diyebiliriz. Aslında Uzamış Kovid sendromu, Kovid-19’dan 2 hafta sonra hastalık döneminde görmediğimiz bazı şikayetlerin buna eşlik etmesidir. Biz hastalık döneminde halsizlik, ateş, kırgınlık, nefes darlığı gibi semptomlar görüyoruz. Ateş dışında bunların hepsi Uzamış Kovid sendromunda devam edebiliyor. Bunun yanı sıra saç dökülmesi, kas ağrıları, baş ağrısı, baş dönmesi, yorgunluk, iştahsızlık da bu tabloya eklenebiliyor. Bu semptomlar, ortalama 1 yıla kadar sürebiliyor. Genel kronik pratikte karşılaştığımız, en fazla 3 ila 6 ay arasında sürdüğü.
HAFİF GEÇİRENLER BİRAZ DAHA ŞANSLI ÇÜNKÜ...
Uzamış Kovid sendromunda hangi şikayetler daha fazla görülüyor? Kimlerde Uzamış Kovid sendromu riski artar? Hastalığı ağır ya da hafif geçirmek bu durumu etkiliyor mu?
Prof. Dr. Ferah Ece: Hastalığa yakalanmadan önce genel durumu zaten bozuk olan yani kronik bir hastalığı bulunanlar risk altında. Şeker hastalarında, hipertansiyonu olanlarda, obezlerde, KOAH’lılarda, kalp damar hastalarında uzamış Kovid-19 daha sık görülebiliyor. Hastalığı ağır geçirmek, özellikle de yoğun bakım tedavisi gerekmiş şekilde hastalığı geçirmiş olmak bu durumu etkiliyor. Ancak hafif geçirenlerde de görülebiliyor.
Doç. Dr. Murat Köse: Gerçekten biz hastalığı daha ağır geçiren yani pnömonisi (zatürre) olan, akciğer tutulumu olan hastalarda daha sonra Uzamış Kovid sendromunu daha fazla görüyoruz. Hafif geçirenlerde, asemptomatik geçirenlerde, şikayeti olmayanlarda Kovid sonrası Uzamış Kovid sendromunu daha az görüyoruz, hatta hiç görmeyebiliyoruz. Fiziksel semptomlar arasında halsizlik, öksürük, yorgunluk, göğüste rahatsızlık hissi, koku ve tat almada değişikliğin yanı sıra saç dökülmesi, yaygın eklem-kas ağrıları, uykusuzluk, iştah bozukluğu, saç dökülmesi, baş dönmesi, göz kuruluğu, ağız kuruluğu gibi dikkat çekici semptomlar yer alıyor. Psikolojik olarak da post-travmatik stres bozukluğu, anksiyete, depresyon, bellekte zayıflama ve konsantrasyon güçlüğü en fazla karşılaşılan nörolojk ve psikolojik etkiler.
UZUN SÜRELİ PCR POZİTİFLİĞİ, YETERSİZ ANTİKOR YOL AÇABİLİR
Uzamış Kovid sendromunun yaşanmasına tam olarak ne sebep oluyor? Hangi mekanizma bunu tetikliyor? Bağışıklığın güçlü olması önemli mi?
Prof. Dr. Ferah Ece: Uzun süreli PCR pozitifliği, yetersiz antikor üretimi ve post-travmatik stres bozukluğu uzamış Kovid’e yol açabilir. Hastalığın kronikleşmesine yol açan hasarların başında pıhtılaşma sisteminde oluşan değişimler ve damarlarda ortaya çıkan iltihaplanma süreçleri var. Ayrıca virüs ile temas sonrasında bağışıklık sisteminde gelişen kontrolsüz ve aşırı yanıtlar, immün sistemin uyarılmaya devam etmesi, sitokin fırtınası da önemli birer sorun teşkil eder.
Doç. Dr. Murat Köse: Hastalığı daha ağır geçirdiğimizde, stokin fırtınası olduğunda Uzamış Kovid semptomlarını daha sık görüyoruz. Akciğer dışında bütün organ ve sistemleri tuttuğu için hastalık sonrasında da etkilenme sürüyor. Çok çarpıcı bir örnek verecek olursak, mesela diyabet ilacı kullanan birçok hastanın hastaneye yatışı olduğunda insülin kullanmak zorunda kaldığına şahit olduk. Yani hastalık pankreası bile tutup insülin salınımını azaltıyor, diyabeti kötüleştirebiliyor.
VARYANTLAR DA SENDROM ÜZERİNDE ETKİLİ
Varyantların Uzamış Kovid sendromunun ortaya çıkışı ya da seyri üzerinde bir etkisi var mı?
Prof. Dr. Ferah Ece: Varyantlar, PCR pozitifliğinin uzamasına neden oluyor. Bu nedenle de uzamış Kovid sendromuna yol açabilirler. Ancak bunu çalışmalarla görmek lazım.
Doç. Dr. Murat Köse: Varyantlı virüsler aşı olmayanlarda daha kötü ve ağır seyrettiği için biz “Varyantlı virüsler, Uzamış Kovid sendromuna daha fazla neden oluyor” diyebiliyoruz.
'AŞI OLANLARDA ANLAMLI BİR AZALMA GÖRÜLÜYOR'
Aşı olmanın bu sendrom üzerinde iyileştirici bir etkisi var mı?
Prof. Dr. Ferah Ece: Bu konuyla ilgili devam eden birçok çalışma var. Geçtiğimiz günlerde yayınlanan ve Ocak 2020- Nisan 2021 arasında ABD’de 6021 hasta üzerinde yapılan bir araştırmada, Kovid-19 geçirdikten sonra aşı olanların olmayanlara göre Uzamış Kovid sendromu semptomlarında anlamlı bir azalma olduğu rapor edilmiş.
Doç. Dr. Murat Köse: Dolaylı olarak tabii ki var. Tam aşılanma sağladığınızda hastalığı çok hafif geçiriyorsunuz. Baştan da söylediğimiz gibi hastalığı hafif geçirenlerde Uzamış Kovid sendromunun semptomları daha az, daha silik hatta hiç görülmüyor.
Uzamış Kovid sendromu ne kadar süre devam edebilir?
Doç. Dr. Murat Köse: Literatürde ve yayınlarda bir yıla kadar devam edebileceği belirtiliyor. Bir yıldan fazla devam ettiğine klinik olarak da rastlamadık. Ortalama olarak bazı semptomlar 3 ay, bazı semptomlar en fazla 6 ay kadar devam edebiliyor.
ÇOCUKLAR BU SENDROMU DAHA HAFİF YAŞIYOR
İngiltere'de yapılan bir araştırma, koronavirüse yakalanan her 10 öğrenciden birinin Uzamış Kovid sendromundan muzdarip olduğunu ortaya koydu. Uzamış Kovid sendromu Türkiye'deki çocuklarda da görülüyor mu? Yetişkinlerle aynı belirtileri mi yaşıyorlar?
Doç. Dr. Murat Köse: Kovid çocuklarda daha hafif seyrettiğinden ülkemizde Uzamış Kovid sendromunu çocuklarda daha az görüyoruz. Ancak MIS-C dediğimiz, çocuklarda Kovid geçirdikten ortalama bir ay sonra görülen ve sitokin fırtınası yol açarak hayati tehlike yaratan sendroma rastlıyoruz. Çocuklar, yetişkinlerle aynı fiziksel semptomları yaşıyor ama bu, yetişkinlere göre daha hafif oluyor. Çocuklarda psikolojik ve nörolojik semptomlarla ise pek karşılaşılmıyor.
4'ÜNCÜ DALGAYA KARŞI TEK ÇARE AŞILANMAK
Okulların açılmasıyla birlikte çocuklardan ebeveynlere bulaşta da artış söz konusu. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca da bu artışın yaşandığını vurguladı. Peki, bu durum dördüncü bir dalganın başladığını gösterir mi?
Prof. Dr. Ferah Ece: ABD’nin Kuzey Carolina’daki 11 okul bölgesinden 90 binden fazla öğrenci ve öğretmenin katılımıyla yapılan çalışmada elde edilen verilere göre, Kovid-19 bulaşma oranlarının yüz yüze eğitim alan öğrenciler için düşük olduğunu gösterdi. 4'üncü dalgaya karşı tek çare aşılanmak. Yüz yüze eğitimin devam edebilmesi için erişkinlerin aşılanması çok büyük önem taşıyor.
'ÇOCUKLAR EBEVEYNLERİNE TAŞIDIĞI İÇİN DÜŞÜŞ GÖREMİYORUZ'
Doç. Dr. Murat Köse: Evet, gerçekten de vaka sayımız aslında çok düşmüyor. Kapalı ortamlarda daha fazla bulunuyoruz, okullarımız açıldı. Geçen seneki gibi kısıtlamalar yok. Bu nedenle hatta grip virüsünü geçen seneden daha sık, daha fazla göreceğiz. Okulların açılmasıyla birlikte bizim en büyük sıkıntımız, aslında asemptomatik çok fazla çocuk olması, Kovid geçiriyor ama farkında değil. İşte bu çocukların virüsü ebeveynlerine taşıması nedeniyle vaka sayısında düşüş göremiyoruz. Tabii ki 12 yaş üstüne başlanılan aşılar tamamlandığında vakaların biraz daha azalmasını bekliyoruz. 5-11 yaş için de FDA’ye başvuruldu ve onay alınması bekleniyor. Belki önümüzdeki aylardan sonra 5-11 yaşa da aşılanmayı, Sağlık Bakanlığı planlıyor diye düşünüyorum.
