Anadolu’da her bitki bir hikâye

Seray Şahinler - Kebere, termiye, hodan, koşkoz, çevgen, peynir sirmosu, tembel soğan… Zengin Anadolu coğrafyasının zengin bitki hafızasından sadece birkaç tanesi.

Türkiye 12 bin bitki türüne ev sahipliği yapıyor, bunların üçte biri endemik, yani bu topraklara özgü. (Avrupa kıtasının tamamında toplam 12 bin bitki türü var) Her 10 günde bir Anadolu’da yeni bir bitki türü keşfediliyor, buğdayın dünyadaki tarihi Mezopotamya sınırlarında 10 bin yıl öncesinden başlıyor. Ülkemiz aynı zamanda tahıl ve baklagillerin en önemli gen merkezlerinden biri. Yani hatırlanması gereken çok büyük bir bitki mirası var elimizde.

SALT Beyoğlu, yeni sergisinde Anadolu’daki bitki çeşitliliğin kaydını tutan önemli bir görsel arşiv projesine imza atıyor.

“Anadolu’nun Bitki Mirası” adlı sergi, Türkiye’den 47 bitki ressamının 80 çalışması aracılığıyla Anadolu coğrafyasında binlerce yıldır insanla etkileşim hâlinde olan bitkilere odaklanıyor. Sanatçıların gözlemleriyle çizime aktarılan bu türler, Anadolu’nun kendine özgü renk, doku, tat ve kokularını şekillendiren ortak mirasın tanıkları olarak sunulmuş.

2005’ten bu yana floristik botanik alanında araştırma ve eğitim projeleri yürüten Flora Araştırmaları Derneği bünyesindeki Bitki Ressamları Komitesi tarafından hayata geçirilen sergi, geçmişten günümüze bitki bilimi ve ressamlığıyla uğraşanların çalışmalarını bir araya getirerek, botanik illüstrasyonların bilimsel bilgi üretimi ve birikimindeki rolünü ortaya koyuyor.

İklim krizine uyarı

İki yıldır üzerinde çalışılan proje kapsamında önce bilim ve sanat kurulu oluşturulmuş. İlk adımda ressamlar kendi seçtikleri bitkileri hikâyeleriyle birlikte kurula sunmuş, temaya uygunluk konusunda seçilen 300 bitki üzerinden çalışmalar başlamış ve bilimsel uygunluk onayı alan 180 eserin tuvale yansımasına sanat jürisi tarafından karar verilmiş. Bunlardan 80 tanesi ise sergiye çıkmış.

SALT’ın Kış Bahçesi’nin hemen yanında konumlanan sergide bitkilerin ismi, doğadaki hâlleri ve bir sanat eserine dönüşme süreci karekodlar eşliğinde ziyaretçilere sunuluyor. Ressamların fırçasından çıkan her bir renk ve doku bitki hafızasının envanterine bakarken Anadolu kültürüne duyulan saygının da bir yansıması olarak kayda geçiyor. Yerfıstığı, bağbamyası, sarıçiriş, pancar, keçiboynuzu, eşekdikeni, portakal, limon, muşmula, alıç, safran ve duyduk duymadık, gıda, şifa veya farklı amaçlarla kullanılan bitki türlerinin nicesi Anadolu toprağının güçlü bir yansıması olarak kendi doğal ortamını oluşturuyor.

Sergi, bitkileri estetik bir ifadenin ötesine taşıyarak iklim değişikliği ve endüstriyel tarımın tehdidi altındaki çeşitliliğine, tarımsal biyolojik mirasa ve geleneksel koruma anlayışına dikkat çekerek bu mirasın muhafazasına da çağrı yapıyor.

American Society of Botanical Artists tarafından hazırlanan, 30 ülkenin katılımıyla gerçekleştirilen Botanical Art Worldwide 2025 programı kapsamında düzenlenen, çizimlerin yanı sıra herbaryum örnekleri, tarihsel belgeler ve kitapları da içeren sergi 10 Ağustos’a kadar SALT Beyoğlu’nda görülebilir.

Antik çağdan günümüze

Bitkilerin bilimsel bilgi amacıyla resmedilmesi Antik Çağ’a kadar uzanıyor. Bu konuda bilinen ilk eser, M.S. 1.YY’da Dioskurides’in tıbbi bitkilere odaklanan kitabı “De materia medicia”. Orta Çağ’daki bitki ressamlığı ise keşiş ve hekimlerin hazırladığı ‘herbal’ kitaplarla sürdürülüyor. 17. Ve 18. YY’daki coğrafi keşiflerle birlikte bitki ressamlığı altın çağını yaşıyor. 19.YY’da fotoğrafın icadıyla birlikte botanik bilimi hafızasının temelleri atılıyor.