“De ve da”ya mühendis dokunuşu

Ah, kimselerin vakti yok durup ince şeyleri anlamaya” diye seslenir “İlk Yaz” şiirinde Gülten Akın. Kalın fırçalarını kullanarak geçip gitmeyi seçenler çoğunlukta olsa da Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği’nden gelen çalışma özlenen “ince”liği hatırlattı hepimize. Türkçenin atlana gelen detayı “de ve da”nın yazımı Boğaziçi Üniversitesi Bilgisayar Mühendisliği Bölümü’nden Öğretim Görevlisi Suzan Üsküdarlı ile Onur Güngör, Hasan Öztürk ve Alperen Değirmenci’nin çalışmalarıyla http://dedatakintisi.derlem.com/  adlı bir siteye dönüştü. Sosyal medyada büyük merak uyandıran çalışmayı projenin başındaki Suzan Üsküdarlı ile konuştuk. De/da ile ilgili yazım hataları konusu bir süredir ilgimizi çekiyordu diyen Üsküdarlı, hikâyenin başlangıcını “Doktorasını doğal dil işleme konusunda yapan öğrencilerimizden Onur Güngör’ün bu soruna deva olabilecek makina öğrenme tabanlı güzel bir fikri oluştu. Hikâyemiz böyle başladı” sözleriyle anlatıyor. Siteye girdiğinizde giriş yap ya da kayıt ol seçenekleri sizi karşılıyor. Dilerseniz kayıt olup de/da’nın kullanımını ölçmek için hazırlanan deneye katılabiliyorsunuz ya da hata bulucu üzerinden cümleler yazarak de ve da’nın doğru yazılıp yazılmadığını test edebiliyorsunuz. Makina hata veriyorsa bunun geri bildirimini de yapabiliyorsunuz.

Bir buçuk yıllık projenin geldiği noktada deneyin önemini vurgulayan Üsküdarlı “Deneye şimdiye kadar yaklaşık 500 kişi katıldı. Neredeyse 10 bin cümleye denk geliyor. Hepimize de şahsi dönüşler geldi. E-mail ile ya da sosyal medya aracılığıyla insanlar yazdı. Beni en çok mutlu eden tarafı bu oldu” diyor. Sisteme yüklenen cümlelerin birçoğu haber sitelerinden ve gazetelerden derlenen daha çok uzun cümleler. Üsküdarlı’ının makinayı beslememiz gerekiyor diye vurguladığı kısa cümleler şu anda göze çarpan eksikler arasında. Deneye katıldığınızda yaş ya da eğitim durumu gibi bilgiler istenmiyor. Üsküdarlı, “Deneyi giderek zorlaşacak şekilde bir oyunmuşçasına tasarladık. Mesela risk sevmeyen insanlar hemen ‘Karar Verilemez’ seçeneğine tıklıyor. Hiçbir şekilde ‘Karar Verilemez’e tıklamayanlar var. Hırslı olma durumu var burada. Bunlar da analizi etkiliyor. Esas sorumuz şöyle bir şeydi, ‘Şu cümlede size aktardığımız bilgiye bakarak de ve da’nın ayrı mı bitişik mi olduğu söylenebilir mi?’ Verdiğimiz bilgiler ışığında ‘Karar Verilemez’ ise de, çok hırslı birine sorduğunuzda bu cevabı kesinlikle alamazsınız. Dolayısıyla değişik kişilerden farklı beklentiler oluyor. Temelde hem insanların kararsızlıklarını hem de eğer cevap vermişlerse bu cevapların doğruluklarını ölçüyoruz. Bizim bu analizlerle ilgili farklı okumalar da yapmamız gerekecek.”

De ve da’nın makus talihini paylaşan “ki” ile ilgili de Üsküdarlı, “Daha başlamadık ama radarımızda. Benzer bir şekilde ki’yi de ele alma planımız var. Karşılaştırmak da enteresan olacaktır ayrıca. Üstelik kullanımı açısından “ki” ek ve bağlacının kullanımı da de/da gibi cümlenin anlamına bağlı ve benzer bir yöntemle pekala “ki” yazım hata bulucusu yapılabilir” diyor.