Vücut saatine ayar çekin

Vücut saatine ayar çekin
İç ve dış saat arasındaki uyumsuzluktan kaynaklanan jet lag’i Kemal Derviş acaba nasıl aştı?
TUBA KÖSEOĞLU AKYOL

Ekonomiden Sorumlu Devlet Bakanı Kemal Derviş, Washington ile Ankara arasında uçakla 10 bin kilometre yol kat etti. Uçaktan indikten sonra yalnızca birkaç saat uyuyan Derviş gün boyu toplantılar düzenledi, liderlerle görüştü ve ekonomik programının ayrıntılarıyla ilgilendi. Oysa ülkeler arasındaki saat farkı bu tür uzun yolculukların genellikle jet lag sendromuyla sona ermesine neden oluyor.
Zaman farkı nedeniyle vücudun normal ritmini yitirmesinden kaynaklanan sorunlara jet lag deniyor. Uzun bir yolculuğun ardından zamanın kara deliğinde salınan yolcular, geceyi mi gündüzü mü yaşadıklarını bilmiyorlar. Zaman kuşaklarını hızla geçen vücutta; yorgunluk, uykusuzluk, bağırsak ve mide rahatsızlıkları gibi şikayetler ortaya çıkıyor. Jet lag mağdurları, değil hızla toplantılara katılmak, caddede karşıdan karşıya geçmekte, hatta bazı durumlarda devrilmeden ayakta durmakta zorlanabiliyorlar. Ekonomik programın ayrıntılarıyla uğraşmak bir yana uzmanlara göre jet lag sendromu yaşayanlar para hesabı bile yapamıyor, taksi parasını ödemekte güçlük çekiyorlar. Eşyalarını taksilerde ve kafelerde unutmaya eğilimli olan jet lag mağdurlarının garsonlarla da başı belada. Öyle ya, kahvaltı mı sipariş etmeleri gerekiyor, yoksa akşam yemeği mi?

Jet lag kader mi? Biyolojik saatin kendini yeniden ayarlaması için vücudun yeni zamana uyum sağlaması gerekiyor. Bu da hemen olmuyor. Bilim adamlarına göre, yolculuk sırasında uçakla hızla geçilen her zaman kuşağı için, meydana gelen jet lag etkisinden kurtulmak en az bir gün sürüyor. Kısa bir tatil için uzak bir ülkeye gidenlerin başı belada yani. Çünkü tatillerinin büyük bölümü jet lag etkisi altında geçiyor. Eve döndüklerinde de benzer etkilerle boğuşmaları gerekiyor.
Jet lag sendromunun etkilerini azaltmak teoride mümkün. Melatonin haplarıyla uyku hormonunu ayarlanabiliyor. Ya da yola çıkmadan birkaç gün önce öğün saatlerini gidilecek olan yerin zamanına göre değiştirerek jet lag etkilerini en aza indirilebilir. Ancak melatonin yani uyku hormonu ile biyolojik saati düzenlemek hem zor hem de yanıltıcı. Öğünlerde değişikliğin ise yola çıkmadan en az dört gün önce başlaması gerekiyor. Oysa böyle uzun bir yolculuk öncesinde hemen herkes pasaport, vize gibi işlemlerle, valizlerin hazırlanması, alışveriş gibi faaliyetlerle meşgul oluyor. Bu karmaşada yemek saatleriyle ilgili düzenleme yapmak çok zor.

Ruhen hazırlanmak gerek Şimdilik jet lag sendromunu aşmak için bir yol bulunamadı. Zaman kuşaklarının üzerinden uçarak geçtikten sonra yavaş ve güvenli adımlar atmaya, caddeyi geçerken dikkatle her iki yöne de bakmaya, telefon defterini telefon kulübesinde bırakmamaya özen göstermek gerekiyor. Bu arada biyolojik saatiniz bulunduğu yerin zamanına yavaş yavaş uyum göstermeye çalışıyor olacak. Jet lag mağduru iseniz eğer, biraz kafein iyi gelebilir. Ama çok fazla değil. Çünkü en kötüsü aynı anda hem çok yorgun hem de tamamiyle uyanık olmaktır.
Peki Kemal Derviş nasıl başardı jet lag’i yenmeyi? Uzmanlar jet lag’in insanın kendi kendini şartlamasıyla da ilgili olduğunu belirtiyorlar. Psikolojik faktörler ve görev
bilinci jet lag’e bağlı fiziksel sorunların ortaya çıkmasını engelleyebiliyor. Ya da belki Kemal Derviş, dünyanın en ünlü haber ajanslarından Reuters’in nitelediği gibi bir "super minister", yani süper bakandır...

Jet lag’i yemekle yenin Yemek saati, vücut saatinin kendini yeniden ayarlamasında önemli bir rol üstleniyor olabilir. Uzun yol yolcularında meydana gelen jet lag sendromunun etkilerini azaltmanın yollarını araştıran bir grup bilim adamı, ocak ayı sonunda Science dergisinde yayımlanan makalelerinde bu sonuca ulaştı. Ancak araştırmada denek olarak yolcular değil, fareler kullanıldı.
Biyolog Michael Menaker, fareleri normal uyanma saatlerinden 6 saat önce gün ışığına maruz bıraktı. Yapılan incelemeler, farelerin ışığa duyarlı beyin saatinin birkaç gün içinde kendini yeni duruma uygun hale getirdiğini ancak karaciğerin yeniden ritmine kavuşmasının iki haftadan uzun sürdüğünü gösterdi.
Karaciğerin yemek metabolizmasının kontrolüne yardımcı olduğu bilgisinden hareket eden Menaker, yemek saatlerini değiştirerek karaciğerin normal ritmine daha kısa sürede ulaşıp ulaşamayacağını araştırdı. Öğün saatleri değiştirilen farelerin mikroskopla incelenen karaciğer hücreleri, farenin karaciğerinin, deneyin ikinci gününde yaklaşık 10 saat kaydığını gösterdi.
Bu sonuç, yemek alışkanlığının vücut saati üzerinde gün ışığından daha fazla etkili olduğu anlamına gelmiyor. Ama uzun yolculuklara çıkmadan birkaç gün önce öğünlerinizi gideceğiniz yerin yemek saatlerine göre düzenlerseniz, jet lag sendromunu daha kolay atlatmanız mümkün. Tabii bu deneyin insanlar değil, fareler üzerinde yapıldığını da unutmayın...

‘Derviş, uyku düzenini programa göre ayarlamıştır’Dr. Sabri Derman (Amerikan Hastanesi- Uyku Bozukluğu Uzmanı)
Uzun yolculuklar sonrası, dış saat ile iç saat arasındaki uyumsuzluk nedeniyle uyku ve uyanıklık ritmi bozuluyor. Aynı şekilde vücut ısısı ve hormonların salgılanması gibi biyolojik dengeler de sarsılıyor. Uçakta uyumak, sabah varılan bir yerde güneş ışınlarından sakınmak için siyah camlı gözlükler kullanmak ya da uykuyu düzene sokmak için az miktarda uyku hapı önerilebilir.
Jet lag’in çeşitli insanlar üzerindeki etkileri farklı olur. Bu tür seyahatlere alışkın olanlar daha az etkilenebilirler. Yaşla da ilgisi var. Genellikle her şeyde olduğu gibi yaş ilerledikçe uyum sağlamak biraz daha zorlaşabilir. Ancak Kemal Derviş gibi tecrübeli isimlerin jet lag’den etkilenmemesi normal. Derviş ömrü boyunca önemli görevlerde bulunmuş ve uluslararası yolculuklar yapmış. Programını bildiği için uyku düzenini buna göre ayarlamıştır, uçakta uyumuştur.

‘Çok sık seyahat etmeme rağmen hâlâ alışamadım’Mehmet Yaşin (Atlas Dergisi Yayın Kurulu Başkanı)
Uzun uçak yolculuklarından sonra jet lag’den hâlâ çok etkileniyorum. Jet lag’e maruz kalmamak için yola çıkmadan önce yapılacak pek bir şey yok. Yolda uyuyabilmek, uçakta uykuyu almak çok önemli. Bir de gidilen yerin uyku saatlerine mümkün olduğunca çabuk uyum sağlamak gerekiyor. Jet lag’in alışkanlıkla beraber azaldığını sanmıyorum. Sık seyahat etmeme rağmen uzun yolculuklar sonrasında yorgunluk, bitkinlik gibi jet lag sendromları yaşıyorum. Concorde ile uçtuğumda jet lag’den pek etkilenmemiştim. Birkaç gün için saat farkı çok olan bir yere gidecek olanlara öneriyorum.
Kemal Derviş’in uçaktan indikten hemen sonra böyle yoğun bir gün yaşaması beni şaşırttı. Bu tür uzun yolculuklardan sonra ben genellikle kendimi çok yorgun hissediyorum, o gün hiçbir şey yapmak istemiyorum. Jet lag’den daha az etkilenmek için kullanılan melatonin hapları var. Derviş onlardan almış olabilir, belki vitamin kullanmıştır ya da belki uçakta çok iyi uyumuştur.



PAZAR