Osmanlı’da vardı

TBMM Başkanı Köksal Toptan’ın önerisiyle yeniden gündeme gelen senato sistemi, Türkiye’ye uzak bir kavram değil. 1876 tarihli Kanun-i Esasi ile kurulan ve “Haya Meclisi” ya da “Taşak-ı Ayan” da denilen Ayan Meclisi’nin Osmanlı’da senato görevi gördüğü belirtildi.
Meclis’in üyeleri arasında patrik ve hahambaşıları da bulunuyordu.
Eski TBMM Başkanı Hüsamettin Cindoruk, Milliyet’e yaptığı değerlendirmede, “1938’lerde dahi parlamento binası yapılırken, senato salonu da ayrılmıştır.  Yani, Atatürk’ün de hesapladığı, öngördüğü bir senato vardı. Bu bizim geleneğimizde de var, Osmanlı’da Ayan Meclisi vardır” dedi.

Ayan’a seçim
1876 tarihli Kanun-i Esasi’ye göre kurulmuş yasama organı olan Ayan Meclisi, Osmanlı Devleti’nin Meşrutiyet sistemi içinde, bir senato veya bir Üst Kamara benzeri kurum olarak, Meclis-i Mebusan (seçilmiş milletvekilleri) ile birlikte Meclis-i Umumi’yi (Genel Meclis) oluşturuyordu.
Padişah, sayıları mebusların üçte birini geçmeyecek şekildeki Ayan (toplumun önde gelenleri) Meclisi üyelerini, güvenilir, itibarlı ve 40 yaşını geçmiş kişiler arasından seçerdi. Mebusan heyetinin kabul ettiği kanun ve bütçe tasarıları, Ayan heyetine gelir ve burada dini, ahlaki, iktisadi, sosyal, askeri açılardan incelenir, gerekiyorsa değiştirilir veya düzeltilmesi için Mebusan heyetine geri gönderilirdi. 

İlk Meclis
Ayan heyeti, kanun yapabilir veya değiştirebilirdi de... İlk Ayan Meclisi, 2. Abdülhamit’in Dolmabahçe Sarayı’nda Meclis-i Umumi’yi açtığı 19 Mart 1877’de Server Paşa başkanlığında 27 üye ile çalışmaya başladı. Meclis-i Mebusan 13 Şubat 1878’de dağıtılınca, Ayan Meclisi çalışmaları durdu, ancak, üyeler devletten maaş almaya devam etti.
2. Meşrutiyet’in ilanıyla (17 Aralık 1908) yeniden göreve başlayan ve kadrosu zaman zaman değişen Ayan Meclisi, Mütareke devrine ve İstanbul’un İtilaf devletleri tarafından işgal edildiği 16 Mart 1920’ye kadar çalıştı.
1961’de kurulan Cumhuriyet Senatosu ise 12 Eylül 1980 darbesine kadar görev yaptı. Bugün hayatta olmayan senato başkanlarının isimleri ve görev yaptıkları dönemler şöyle:
“Suat Hayri Ürgüplü (1961-1963), Enver Aka (1963-1965), Şevki Atasagun (1965-1970), Tekin Arıburun (1970-1977), Sırrı Atalay (1977-1979) ve İhsan Sabri Çağlayangil (1979-1980).”