Veba salgını yıllarında(1835)İzmir’i ziyaret eden Kontes Pauline Nostit İzmir evinin girişinde içinde ilaç olan fıçıdan bahseder. “Yiyecek gereksinimleri sokaktan geçen satıcıdan sağlıyorlar, satıcı kapıyı çalı yor ve evin erkeği bizzat kendisi kapının demir sürgüsünü açarak büyük bir özenle sebze ve meyveleri alıyor. Aslında buna alıyor denemez çünkü istenenler hemen kapının yanında duran fıçının içindeki ilaçlı suya(sirke) satıcılar tarafından atılıyor. Ekmekler yumurtalar, sebzeler ve hatta canlı tavuklar fıçının içinde yüzüyor. Hepsi dokunulmadan ve hazırlanmadan önce dezenfekte edilmesi için bir süre bu fıçıda bekletiliyor.
“Gezginlerin Gözüyle İzmir XIX Yüzyıl. Kontes Pauline Nostit’in İzmir’i” kitabını çevirip yayımlayan Sahaf Yazar İlhan Pınar’a Kontes Pauline Nostit’in bahsettiği fıçının içindeki ilaçlı suyu sordum, yanıtı beklediğim gibi sirkeydi.
UĞUR GETİRİYOR İNANCI
İnceleme fırsatı bulduğum yüksek duvarlarla çevrili büyüklü küçüklü avlulu, bahçeli eski İzmir evlerinde gözlerim Kontes Pauline Nostit’in gördüğü sirke fıçılarından çok adına sirkelik denilen, evleri her türlü olumsuzluktan koruduğuna inanılan sirke kaplarını aradı. Bugünkü yazımda, eski İzmir evlerinde farklı hacimlerde sırlı sırsız testi ve küp formunda olan, bulunduğu mekana bolluk bereket ve pozitif enerji yaydığına inanılan, nazar büyü ve benzeri kötülüklere karşı kullanılan sirke kaplarına değinmek istiyorum.
Sirkelikler, at nalı, nazar boncuğu gibi ev ve iş yerlerinin kapısına duvarına asılıp göz önünde bulundurulmaz, ev sahiplerinin uygun gördüğü yerde muhafaza edilir, evlerin ayrılmaz parçası olan mutluluk getireceğine inanılan sirkeliklerin sirkesiz kalmamasına özen gösterilirdi.
Toprağa şekil veren Çanakkale, Menemen, Kınık hatta liman şehri İzmir’e yabancı ülkelerden getirilmiş, farklı boyut ve renklerde sirkeliklerin benzerini yaşadığım eski İzmir evinin bodrum katında yere sabitlenmiş vaziyette bulmuştum. Yangın nedeniyle harabeye dönen evlerinin enkazından çıkan toprak testiyi işçilerin elinden alan ev sahibi; bu evde dünyaya geldim, çok güzel anılarımız oldu, testi evimizin uğuruydu diyerek bana evlerinde neden sirkelik bulundurduklarını anlatmıştı…
İŞYERLERİNDE DE VARDI
Basmane’de terk edilmiş evde karşıma çıkan küçük boyutta testi sirkelikler birden fazlaydı, uğur getirmesi için hemen hemen bütün odalara sirkelik konulmuştu. Mesleği gereği eski eşya görmek için çağrıldığı evlerden topladığı sirkeliklerle koleksiyon yapan İzmir Antikacılar Derneği Başkanı Cem Üsküp’ün verdiği bilgilerle, evlerinde sirkelik bulunduran ailelerin verdiği bilgiler birbirini tamamlıyordu.
Sirkelikler konutların dışında işyerlerinde de bulunduruldu. Güzelyurt Mahallesi’nde ayakkabı malzemeleri satan esnafın eşi ile beraber dükkanlarını sirkeli su ile yıkadıklarını görmüştüm. İşlerinin açılması için bu geleneksel uygulamaya başvurup ticarethanelerin sirke ile yıkanması Kemeraltı Çarşısı’nda bazı esnaf tarafından günümüzde de yapılıyor. Keşfedilmesinin üzerinden binlerce yıl geçen antik dönem hekimleri tarafından çeşitli hastalıkların tedavisinde, mutfaklarda, temizlik ve kötü kokuların giderilmesi gibi farklı işlerde kullanılan sirke ve sirkeliklerin ileride hazırlanacak İzmir halk kültürü envanterinde yer alacağını umuyorum, iyi pazarlar.
