Sami KOHEN
TÜRK heyeti Bakü'ye ayak basar basmaz, Azerbaycan Dışişleri Bakanı Hasan Hasanov mesajını verdi: "Terazinin bir kefesinde para, diğerinde kardeşlik. Sizin için hangisi daha önemli? Para mı, kardeşlik mi?"...
Bunun anlamı açık: "Siz ille Ermenistan'la ticaret yapmak için kapılarınızı açarsanız, biz de petrol boru hattının Türkiye'den geçmesi bahsini kapatırız"...
Tabii mesaj bu kadar acık ve kaba biçimde ifade edilmiş değil; ama içerdiği düşünce bu.
Azeri liderlerin Dışişleri Bakanı İsmail Cem ve Devlet Bakanı Ahad Andican'ın Bakü'deki görüşmelerine daha başlarken, böyle bir uyarıda bulunmaları, Ankara'nın Ermenistan ile yakınlaşmak, hatta ticari ilişkileri normalleştirmek için sınırları açmak istediğine ilişkin haberlerden ne kadar rahatsız olduklarını ortaya koydu.
Cem bize bu şartlar altında Türkiye'nin Ermenistan ile daha sıkı bir ilişkiye giremeyeceğini söyledi ki, bu da Ankara'nın şimdilik Ermenistan'a karşı politikasını değiştirmeyeceğini doğruluyor...
* * *
YA para, ya kardeşlik...
Konu, "Azerbaycan ile kardeşlik" olunca, Türkiye elbet ikinci şıkkı yeğlemek durumunda.
Keşke Azerbaycan ile Ermenistan arasındaki uyuşmazlık ve düşmanlık bugünkü boyutlara ulaşmasaydı ve Türkiye, "Azeri kardeşleri" ile bağlarını en ileri düzeye çıkartırken, "Ermeni komşuları" ile de normal ilişkiler kurabilseydi...
Çünkü açıkçası Türkiye'nin Kafkasya'daki komşuları ile iyi ilişkiler içerisinde olmasında hayati çıkarları var.
Ermenistan ile olan çıkarları şöyle özetleyebiliriz:
Bugün İran ve Gürcistan yolu ile yapılan 100 milyon dolarlık dış satım, yarım milyar dolara yükselebilir ve Doğu illerimiz bundan büyük kazanç sağlayabilir... Tasarlanan Bakü - Ceyhan petrol boru hattının en kestirme ve ucuz yol olarak Ermenistan'dan geçirilmesi mümkün olabilir... Ermenistan PKK terörüne karşı Türkiye ile işbirliği yapabilir. ABD'deki Ermeni lobisi aleyhimizdeki kampanyayı kesebilir... Türkiye'nin Kafkasya'da siyasal etkinliği artabilir... Ve Ankara, Erivan üzerinde örneğin Azeri topraklarından çekilmesi hususunda daha yoğun baskılar yapabilir. Ermenistan uzlaşmaya yanaşmazsa, sınırını her an kapatabilir...
Görüldüğü gibi iş sadece - Hasanov'un dediği gibi - "para" tercihinden ibaret değil. Çıkarlar çok daha geniş kapsamlı. Ve hatta bu, son analizde, Azerilerin de lehinde olabilir.
Ama gerçek şu ki Bakü'de böyle bir hava yok. Azeri yöneticilerinin tavrı, Ankara'yı zor bir seçim karşısında bırakıyor. Tercih de, "terazinin Azerbahcan kefesi" yönündedir...
* * *
TÜRKİYE açısından Bakü'nün duyarlılığını dikkate almak ve Kafkasya politikasına koyduğu bir nevi ipoteği de kabul etmek, sadece kardeşliğe değil, çıkarlarına da dayanan bir değerlendirmenin sonucudur.
Azerbaycan Türkiye'nin dış politikasında vazgeçilmez ve başkası ile değiştirilmez bir unsurdur. Aynı ırk, dil, din, kültür kökeninin sağladığı "kardeşlik" bir yana, "para" olarak ifade edilebilecek büyük avantajlar da var ortada. Petrol bunlardan biri - ve tabii - en önemlisi.
Hazar petrolünün önümüzdeki yıllarda dünya çapında alacağı önem, Türkiye'yi hem üretimde, hem transit geçişte öne geçen bir ülke durumuna getirecektir. Azerilerin sırt çevirmesi, Türkiye'yi büyük zarara uğratır.
Kaldı ki, Azerbaycan ayrıca "Türk dünyasına açılma" politikasının ana kapısıdır. Azerbaycan'sız Ankara'nın Orta Asya'da etkin bir rol oynaması olanaksızdır.
Azerbaycan ayrıca Türkiye'nin stratejik çıkarları açısından da büyük önem taşıyor. Bu ülke, bir yandan Rusya, diğer yandan İran'a karşı bir güvenlik alanı oluşturuyor.
* * *
İDEAL olan, Azerbaycan'la Ermenistan'ın - Türkiye'nin de içinde bulunduğu - AGİT Minsk Grubu'nun çabaları ile anlaşmazlıklarını halledip barışmasıdır.
Bu, Kafkasya'ya huzur ve istikrar getirecektir.
Ama bizim için daha da önemlisi, bu, daha dengeli ve aktif bir Kafkasya politikası (ve onun uzantısı olarak Orta Asya stratejisi) uygulamamıza imkan verecektir.
Şimdilik bunun gerçekleşmesi uzak bir ihtimal olarak görünüyor. Anlaşılan, Türk diplomasisi bu konuda daha uzunca bir süre zorlanacak.
Yazara Email S.Kohen@milliyet.com.tr
