KUZEY Irak'taki Kürt yönetiminin "Irak Federal Cumhuriyeti Anayasası" ve "Kürdistan Anayasası" adı altında iki tasarıyı Irak Geçici Yönetim Konseyi'ne ve ABD'ye sunması, beklenmedik bir gelişme değil. Mesut Barzani ve Celal Talabani'nin kendi aralarında vardıkları mutabakat sonunda, bir süreden beri bu konuda çalışmaların yapıldığı biliniyordu. İki Kürt lideri de çeşitli demeçlerinde, Irak'a federal bir yapı vermek istediklerini de açıkça söylüyorlardı.
Merak edilen konu, bu hazırlıklarda nasıl bir federasyonun öngörüleceği idi. Irak muhabirimiz Namık Durukan'ın ele geçirdiği (ve dünkü Milliyet'te yayımlanan) iki tasarı, Irak'taki Kürt yönetiminin etnik temelde (Arap ve Kürt) iki kesimli, oldukça gevşek bir federasyon amaçladığını ortaya koyuyor. Bu sistem, Kürtleri kendi bölgelerinde hakim duruma getirdiği gibi, merkezi sistem içinde de onlara yönetimde etkin bir rol oynamak olanağını veriyor...
***
BU tasarının kabul edilip Irak'ın gelecekteki siyasal yapısını şekillendirmesi şansı nedir?
Bunun sadece bir "Kürt tasarısı" olduğunu unutmamalı. Buna tasarının Irak halkının diğer unsuru olarak saydığı Arap topluluğu ne der? Daha da önemlisi, Saddam rejimi altında ikinci duruma düşen, ancak nüfusun yüzde 60'ını oluşturmasından da cesaret alarak, şimdi aktif ve belirleyici bir rol almak isteyen Şiiler böyle bir planı nasıl karşılar? Bu arada Irak milletinin esas unsurlardan biri olarak tanınmayı bekleyen Türkmenler buna ne tepki gösterir?.. Ve nihayet, belki de en önemlisi, bugün Irak'ın esas "patronu" olan ABD böyle bir federasyona yeşil ışık yakar mı?..
Bu konu (ve bu taslak) daha çok tartışılacak. Ancak şu da bir gerçek ki, Irak'ın yeni siyasi yapısı, artık - Saddam dönemindeki gibi - tek merkezden yönetilen otoriter ve baskıcı bir sisteme dayanmayacak.
Bütün olup bitenlerden sonra Irak toplumunun çeşitli etnik ve dinsel elemanlarını göz ardı eden bir düzene dönmesi olanaksız. Bütün mesele bu çeşitli grupların, kendi varlıklarını ulusal birlik ve toprak bütünlüğü içinde sürdürebileceği bir sistem üzerinde mutabık kalmasıdır.
***
KÜRT federasyon tasarısının aynen kabul edilmesi olasılığı (yukarıda sözünü ettiğimiz unsurları göz ardı ettiği için) zayıf görünüyor. Ancak, Şiiler dahil, diğer unsurların prensip olarak federal sisteme razı olmaktan başka çareleri de yoktur. Bunun aksi, Irak'ta "taksim"e yol açar.
Daha gerçekçi görünen olasılık, tüm tarafların Irak'ın bütünlüğü ve birliği içinde, federal bir model üzerinde anlaşmasıdır. Ancak bu sistem, herhalde Kürt tasarısının öngördüğü yapıdan farklı olacaktır...
Eğer gerçekten Irak halkının çeşitli kesimleri kendilerine uygun bir federasyon üzerinde mutabık kalabilirlerse, diyecek yok. O zaman bunu Irak'ın yeni gerçeği olarak kabul etmek gerekecek. Herhalde bu, Irak'ın bölünmesinden, çeşitli gruplar arasında çatışmaların çıkmasından ve bölgenin karmaşaya sürüklenmesinden daha iyi...
