Kuş gözlemciliğine giriş

Ceyda Ulukaya - Tüm dünyada bir yılı aşkın süredir etkisini sürdüren pandemi koşullarında “karantina dostu” hobiler yükselişe geçti. Sosyalleşme gerektirmeden, bireysel olarak ve doğada yapılabilen bu aktivitelerden biri de kuş gözlemciliği. Öyle ki, İngiltere’de karantina döneminde kuş gözlemciliğine ilgi yüzde 85 artış gösterdi. Türkiye’de rakamlar net olarak bilinmese de, kuş gözlemciliği hemen her ilde kolaylıkla yapılabilecek izole bir etkinlik olarak öne çıkıyor. Üstelik içinde bulunduğumuz ilkbahar ayları Afrika’dan başladıkları göçte Hatay üzerinden iki kola ayrılarak Türkiye’den geçiş yapan göçmen kuşları da tanımak için ideal. Peki kuş gözlemcisi nasıl olunur? Hangi kuş, nerede görülür? Türkiye’nin Kuşları (Trakuş) kurucusu Serhat Tigrel ve Doğa Derneği Biyoçeşitlilik Koordinatörü Şafak Arslan’a danıştık.

1- Kuş gözlemcisi nasıl olunur?

Kuş gözlemciliği kısaca, kuşların yaşam alanlarını ziyaret ederek onlarla karşılaşmak, yaşam alanlarını, yaşantılarını ve karşılaştıkları tehditleri anlamaktır. Her yaşta kuş gözlemciliğine başlanabilir. Eğitim veren bazı kurumlar mevcut ama belgeli bir kuş gözlemcisi olmak zorunda değilsiniz. Bu sizin hobiniz olabilir.

2- Kuş gözlemcisinin araçları neler?

Kuş gözlemciliği için üç temel materyal gerekiyor. Biri kuş gözlem dürbünü, diğeri kuş tanım kitabı ve bir not defteri. Bunların yanında fotoğraf makinesi, teleskop gibi materyaller de kişinin talebine göre eklenebilir.

3-Türkiye’de kayıtlara geçen kaç farklı kuş türü var?

Türkiye’de farklı kaynaklara göre değişiklik gösterse de yaklaşık 500 türü bulunuyor diyebiliriz. Bugüne dek en çok kuş türü görülen 5 il ise sırasıyla Hatay (359), Mersin (354), İstanbul (345), Adana (343) ve Antalya (335).

4- Türkiye’de kuş gözlemlemek için ideal dönem hangisi?

Türkiye bulunduğu coğrafi konum sayesinde kuş türleri açısından Avrupa ülkelerine göre zengin diyebileceğimiz konumda. Bazı türleri yıl boyu, bazılarını sadece üreme veya göç döneminde görmek mümkün. İçinde bulunduğumuz ilkbahar ayları göç dönemi ve şu an yüzbinlerce kuş üreme alanlarına doğru hareket ediyor. Bu yüzden leylek, şahin, küçük orman kartalı, kara çaylak, yaz atmacası gibi en yoğun geçiş yapan türleri rahatlıkla gözlemleyebiliriz.

5- Büyükşehirlerde kuş gözlemlemek mümkün mü?

Hem büyükşehirlerde hem de diğer bölgelerimizde önemli kuş alanları bulunuyor. Ankara’da Mogan Gölü, İzmir’de Gediz Deltası ve İnciraltı Lagünü, İstanbul’da ise Riva, Çamlıca Tepesi veya Feneryolu Kuş Gözlem Kulesi hızlıca ulaşılabilen alanlardan bazıları. Ancak bu alanların yanında aslında şehirlerin içerisinde de kuş gözlemi yapabiliriz. 

345 Kayıtlara göre İstanbul’da 345 kuş türü var. Yeşil düdükçün, atmaca, alaca ağaçkakan, küçük yeşil ağaçkakan, ağaç incirkuşu, kayın baştankarası bunlardan birkaçı. 

184 Türkiye’nin kuş gözlemciliği için elverişli kabul edilen ‘Önemli Kuş Alanları’ sayısı. İzmir’deki Gediz Deltası, Samsun’daki Kızılırmak Deltası, Bursa’daki Kocaçay Deltası, Kırklareli İğneada Ormanları ve Edirne Meriç Deltası bunlardan birkaçı. Aynı zamanda İstanbul Boğazı, Adana Sarımazı, Belen Geçidi ve Çoruh Vadisi, göç döneminde yüzbinlerce kuşun geçtiği önemli göç darboğazlarından.

Tigrel, “Beni en etkileyen tür yalıçapkınıdır. İlk kez Küçükçekmece’de gördüm. Göl kenarında iki gün onu bekleyip fotoğraflarını çektim, hâlâ da hayranımdır” diyor.

Serhat Tigrel: Hangi kuşları görebiliriz?

Bugünlerde sinekkapanları geldi. Sarı kuyruksallayanlar geldi, onları yolda görmeniz mümkün. Çayır taşkuşları Anadolu’da görülmeye başlandı, İstanbul’da da görmemiz yakındır, çok küçük ve hoş bir kuştur. Çalıların en tepesindeki dala konarlar. İncirkuşları tek tük gelmeye başladı, onlar daha çok yerde gezer. Ebabiller geldi, uçma makinesi diyoruz onlara, çok yüksekten uçar ve sadece üremek için konarlar. Bülbüller de gelmek üzere. Onları görmek zordur ama bu hafta bir ak yanaklı Arap bülbülü Yıldız Parkı yakınlarında bir apartman bahçesinde görüldü örneğin. Normalde göçle Urfa’ya kadar gelen bir kuştur, bir tanesi çıkıp İstanbul’a kadar gelmiş.

“Tek şartı doğa sevgisi”

Kuş gözlemcilerinin buluşma ve bilgi paylaşma merkezi Türkiye’nin Kuşları (Trakuş) sitesinin kurucusu Serhat Tigrel, yaklaşık 8000 bin üyeye sahip olduklarını ancak her üyenin kuş gözlemcisi olmadığını anlatıyor: “Türkiye, kuş çeşitliliği bakımından zengin bir ülke olmasına rağmen sanıyorum bir kişinin bildiği tür sayısı 5-7 civarıdır. Halbuki özellikle de bu pandemi koşullarında, evinizin yakınındaki parka gidip yarım saat çalılara baksanız eminim farklı türler göreceksiniz. Sonra onları fotoğraflayıp bu kuş neymiş, ne yer ne içermiş diye araştırmaya başladığınızda zaten kuş gözlemciliğine adım atmış oluyorsunuz. Bu işin olmazsa olmazı doğa sevgisidir. Doğaya karşı ilginiz varsa, o zaten merakı da doğuruyor. Canlıları tanıdıkça daha çok seviyorsunuz ve daha da önemlisi yaşam alanlarına saygı duyuyorsunuz.”

Türkiye’nin Kuşları (TRAKUŞ) Kurucularından Serhat Tigrel

Yaren Leylek canlı yayında

Türkiye’ye yaşayan bir Ezop bir masalı hediye eden Yaren Leylek ile Adem Amca’yı artık tanımayan yok. Her yıl Bursa’nın Leylek Köyü Eskikaraağaç’ta konaklayan Yaren Leylek o kadar ünlü ki, Karacabey Belediyesi tarafından yuvasının yakınına konumlandırılan kamera sistemi sayesinde yarenleylek.com adresi üzerinden artık 24 saat canlı yayında.

Daha fazlası için:

Kuşların dünyasına girerken kuş tanım kitapçıklarının yanı sıra trakus.org, ebird.org gibi websiteleri üzerinden belli bir bölgede kaydedilmiş türleri görebilir ve detaylı bilgi bulabilirsiniz. Ayrıca Collins Bird Guide, Merlin Bird ID gibi kuşları tanımanıza yardımcı olan mobil uygulamalar da mevcut.