SANA BİR TEPEDEN BAKTIM

Gravürler olmasaydı Osmanlı’yı hayal etmek, İstanbul’un eski güzelliklerini, mimarisini ve birçok detayı öğrenmek daha zor olacaktı. Antoine Ignace Melling, yaklaşık iki yüzyıl önce çizdiği gravürleriyle, önümüzde upuzun bir yol açıyor. Geçmişe uzanan bir yol... Hafta boyunca bu sayfalarda, kitaptan seçtiğimiz eski İstanbul semtlerinin hikayelerini okuyacaksınız. Bugün Tophane ve Kağıthane’nin hikayesiyle başlıyoruz

TOPHANE MEYDANI VE KIŞLALAR: Melling’in bu tablosunda, Avrupa usulü talim yapan topçu bölüklerini görüyoruz. Tophane kışlalarının ön avlusu, talimlere sahne oluyor. Bir yanda deniz, öte yanda da çok sayıda olağanüstü bina...
Öncelikle çift sıralı üç büyük ana binadan oluşan Tophane kışlalarını fark ediyoruz. Sol tarafta, meşhur top dökümhanelerinin bulunduğu Tophane Mahallesi... Dökümhanelerin tepesinde altı yüksek kubbe...
Gemilerin başlıca yanaşma yeri olan Tophane İskelesi’nin bu dönemde ayrı bir önemi vardı. Sultan, devlet erkânı ve elçiler; kendilerini İstanbul’un bu kısmına davet eden tüm törenlerde ve tüm koşullarda, gemilere buradan inip binerlerdi.

KÜREKÇİLER SAKİN, YOLCULAR KAYGILIGravürde görülen ve ‘yılan kayık’ olarak adlandırılan dayanıksız kayıklar öylesine dar ve öylesine ince ki, en ufak bir hareket bile hızlı olduğu kadar titrek ilerlemelerini durduruyor veya bozuyor. Durmaksızın yolları kesişiyor; birbirleriyle karşılaşıyor, birbirlerini geçiyor ve her an batmaya hazır gibi görünüyorlar. Ancak kayıkçılar öyle usta ve soğukkanlı, bakışları öyle keskin ve hareketleri öyle maharetli ki; kayıkları süratle hareket ettiriyorlar. Görünürde korkunç kazalar, nadiren ölümcül oluyor. Melling bu hızlı ve hareketli seyrüseferi tüm canlılığıyla resmetmiş. Kürekçilerin sakin davranışlarının, yolcuların kaygı ve korkularıyla çeliştiğini göstermiş.

KÂĞITHANE: Kağıthane Vadisi, Tatlı Su Kanalı olarak adlandırılan küçük bir dere yoluyla sulanırdı. Sultan III. Selim’in bu kanalın kıyılarına birçok köşk ve yazlık saray inşa ettirdiği biliniyor. Burada, hareminin bir kısmıyla beraber bir ay boyunca ikamet ederdi. O dönemde, kimsenin bu bölgeye adım atmasına izin verilmezdi. Tepelerde bekletilen Bostancılar ve Kara Hadımlar, Kağıthane’nin yakınında gördükleri herkesi uzaklaştırırdı. En basit yersizliğin cezası, ölümdü.

EN POPÜLER MEYDAN OYUNU ‘CİRİT’Cirit oyununun en temel kuralı, hiçbir zaman yüze vurmamaktır. Cirit, böğre veya başa atılır. Bu kural, ağır kazaları önler ve savaşçıların ustalığı bu kazaları daha da azaltır. Ancak süvari tedbirsizce dönerse, yüzünden darbe alabilir ve darbenin şiddetiyle bir gözünü kaybedebilir.
Bu oyuna Sultan III. Selim de sık sık katılırdı. Hatta Sadrazam Yusuf Paşa, bir gözünü bu oyunda kaybetmişti. O dönemde Erzurum valisi olan Yusuf Paşa, içoğlanlarıyla cirit oynuyordu. Bunlardan birine öylesine aralıksız vurdu ki, genç adam alay konusu oldu. Efendisinin gözünün dönmüşlüğüne ve hakaretlerine öfkelenen içoğlanı, ciridini birdenbire şiddetle fırlattı. Böylece Yusuf Paşa’nın gözünü oydu ve onu ölüm tehlikesiyle karşı karşıya getirdi. Zavallı genç adam, bu ölümcül olayı hayatıyla ödemekten korkuyordu. Ancak paşa kendine gelir gelmez, darbeyi yalnızca tesadüfe veya kendi hatasına bağlamış gibi göründü. Hazinedarını getirtti ve içoğlanına, bir daha karşısına çıkmasını yasaklayarak, bin Venedik altını verdi. Bu asil davranış, tüm Osmanlıların hayranlığını kazandı ve paşaya ‘yavuz’ lakabının verilmesine neden oldu.
Resimaltı: Melling’in gravürleri, ‘İstanbul ve Boğaz Kıyılarına Pitoresk Seyahat’ adlı kitapta yeniden toplanıp basıldı. Denizler Kitabevi’nden yayımlanan kitapta, 48 gravür ve üç haritanın dışında, tasvir edilen yerlerin detaylı anlatımı da bulunuyor. Oğuz Aydemir’in destekleri ve Rezan Benatar’ın editörlüğünde yayımlanan kitabın satış fiyatı, 340 TL.