“Gönül yaşlanmıyor be oğul”

Onun için “Türkiye’nin yaşlılarını en iyi tanıyan kişi” desek herhalde yanlış olmaz. Bundan yaklaşık 12 yıl önce başlayan ve 2023’te bitmesi planlanan Türkiye Gerontoloji (yaşlanma bilimi) Atlası araştırmasını yürüten Akdeniz Üniversitesi, Gerontoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. İsmail Tufan, geçtiğimiz hafta Pfizer’in mutlu yaşlanmayı konu alan “Sen Çok Yaşa” projesi için İstanbul’daydı. Araştırmanın güncel sonuçlarını aktaran Tufan’a, bu araştırmadan yola çıkarak “Yüzyılın Tanıklığı” adlı bir belgesel hazırlayan Nebil Özgentürk eşlik etti. Onlarca yaşlının evine konuk olan Tufan ve Özgentürk sorularımızı yanıtladı.

Türkiye ne hızla yaşlanıyor?

Türkiye’nin nüfusu o kadar hızlı yaşlanıyor ki önümüzdeki 30-40 yıl içinde bugün dünyanın en yaşlı denilen toplumlarına yetişmiş olacak. Önümüzdeki 10-15 yılda bugüne göre
60 yaş ve üstü nüfusta yüzde 200, 80 yaş ve üstü nüfusta yüzde 500 civarında artış bekliyoruz.

“Kadının ömrü ‘oyun sahası’ iyileştikçe uzuyor”

Kadınlar daha uzun yaşar derler. Neden?

Bundan sonra daha çok böyle
olacak çünkü refah düzeyi yükseliyor. Kadının evlilik yaşı gecikiyor çünkü eğitim süresi uzuyor ve çalışma imkanları çoğalıyor. Ekonomik bağımsızlık arttıkça hayata bakış değişiyor. Daha az çocuk dünyaya getiriyor. Ben bu gelişmelere “oyun sahasının iyileşmesi” diyorum. Ama bunun bir de biyolojik yanı var; bütün canlılarda dişiler erkeklerden
daha uzun yaşar.

En uzun yaşam Nazilli’de. Peki diğer iller?

Genel olarak Ege bölgesinde uzun yaşam olanakları daha fazla.
Bu bölgenin genel yaşam koşulları ve beslenme
tarzının bunda rol oynadığını düşünüyorum.

Araştırmalarınıza göre uzun yaşayan insanlar neler yiyip içiyorlar?

Bir gerontolog olarak ben, “Şunu yerseniz uzun yaşarsınız” gibi bir tavsiyede bulunamam. Zaten gerontolojik araştırmalardan elde edilen sonuçlara bakıldığında çelişkilerin göze çarptığı söylenebilir. Bunun sebebi de şudur; uzun yaşam sadece beslenmeye bağlı değildir. Ama şunu kesin söyleyebilirim: Az ye, çok yaşa!
Bizim görüştüğümüz yaşlılar daha ziyade ceviz, fındık, fıstık, lokum gibi besinleri tanıyor. “Bir eli yağda bir eli balda” olanların otomatikman uzun yaşayacakları söylenemez, hatta yağ ve bal abartılı şekilde yenildiği takdirde hayatı kısaltabilirler. Ama zaten dediğim gibi uzun yaşam sadece beslenmeyle kazanılmıyor. İkamet koşullarından sağlık hizmetlerine, ulaşım olanaklarından tatil olanaklarına kadar birçok faktör var. Yani sağlıklı beslenmeliyiz, aynı zamanda da sağlıklı yaşamalıyız. Ama bunun tam tersini yapanlar arasından da uzun yaşayanlar var. Yaşlanma sandığımız kadar basit
bir olgu değil.

“Ayrı evde ama çocuklarına yakın oturan yaşlıların aile ilişkileri daha iyi”

Yani rock’n roll bir yaşam tarzını sürdürerek de 100’ü aşmak mümkün mü?

113 yıl yaşayan Henry Allingham’a göre uzun yaşamasının sebebi sigara,
viski ve çılgın kadınlar yani dediğiniz gibi rock’n roll bir yaşam tarzı idi. Az stres ve bol neşe belki sağlıklı beslenmekten çok daha fazla yaşamın uzamasına etki ediyor. Ama bu konuda kesin bir bilgi yok. Bugün daha çok genetik yapının üzerinde duruluyor.

Uzun ömürlüler genelde kırsal kesimde yaşıyorlar. Diyelim ki kırsal kesimde yaşama imkanımız yok...

Kentlerde yaşayanların durumu hem iyi hem kötü. Hem uzun yaşamayı sağlayan olanaklara erişme şansı daha fazla hem de hava kirliliği, stres, alkol ve sigara tüketimini destekleyen ortamlar gibi yaşamı kısaltan faktörler fazla.

Araştırmanıza katılan yaşlıların insan ilişkileri nasıl?

Genel olarak iyi ama tamamen sorunsuz denemez. Bazı evlilikler tamamen çıkmaza girmiş görünüyor.
Bu kuşakta boşanma bir alternatif olarak algılanmadığı için boşanma oranı çok az. Genelde yetişkin çocuklarıyla aynı çatı altında yaşıyorlar. Ayrı evlerde ama çocuklarına yakın yerlerde oturanların aile ilişkilerinin daha olumlu olduğuna işaret eden bulgularımız var.

Ölüme nasıl bakıyorlar?

Ölüm korkusunu yenmişler, inançları yüksek. Her yeni günü Allah’ın ödülü olarak görüyorlar.

Dünyaca ünlü doktor Mehmet Öz’ün “Uzun yaşam için haftada şu kadar seks yapmalı” gibi açıklamaları oluyor. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?

Bir bilgim yok, buna ancak uzun yaşarsam cevap verebilirim (gülüyor).

Nebil Özgentürk: “Sait Faik öykülerindeki insan anlatımları gibi olacak”
“Yüzyılın Tanıklığı belgeselini, İsmail hocamızın araştırmasından yola çıkarak hazırladık. İçine biraz yakın tarihi, son yüzyılın hikayesini de kattık. 30 kişiyle görüştük. Bunların arasında araştırmada yer alan kişiler de var, bizim ulaştığımız kişiler de var. Berfo Ana var mesela, Abidin Dino’nun eşi Güzin Dino var, Cahit Berkay’ın babası
(Rıfat Berkay) var, Muazzez İlmiye Çığ var. Sait Faik öykülerindeki insan anlatımları gibi anlatmaya çalışacağız onları. Çekimlerimizi büyük ölçüde tamamladık.”

Henry Allingham viski ve çılgın kadınlar olarak tanımladığı rock’n roll yaşam tarzıyla 113 yıl yaşadı.

“Asıl şimdi”cilerin yüzde 90’ı erkek”

İsmail Tufan 100 yaş ve üzeri yaşlıları bilimsel verilere dayanarak “tip”lere ayırıyor

l “Asıl şimdi”ciler: Genellikle mesleğinde başarılı olmuş, ekonomik açıdan bağımsız, sağlık sorunları olmayan kişilerden oluşuyor. Neredeyse yüzde 90’ı erkek. Bu gruptakiler “yaşlı” kabul edildiklerini düşündükleri için zevklerini gizleme eğilimdeler.
l Lüküs hayatçılar: Bu gruptakiler hem iyi yaşamak hem de paralarını korumak istiyorlar. Genelde evliler. Karı-koca birlikte zorlukları aşmışlar, şimdi kendilerince lüks olan şeylere meraklılar. Kimisi son model bir otomobili,
kimi kimisi beş yıldızlı otelde bir hafta kalmayı, kimi de iyi bir semtte oturmayı lüks kabul ediyor.
l Kendine odaklılar: Bu gruptakiler hayatta “para veriyorum, karşılığını da isterim” edasıyla hareket ediyor. Geçmişte randımanlı bir hayat sürdürdüklerine inanıyorlar ve bunun bilinmesini istiyorlar. Övülmekten çok hoşlanıyorlar. Bir şeyden çabucak alınma eğilimindeler.
l Şüpheciler: Bu grubun en tipik özelliği her işte bir bit yeniği aramaları. Onlar için ekonomi ve politika şüpheyle yaklaşılması gereken konular.
l Kurtarıcılar: Bu gruptakiler genellikle muhafazakar kişiler. Ahlak, inanç ve acıma duyguları baskın. Dilenci gördüklerinde para vermeden geçerlerse kendilerini rahatsız hissediyorlar. Çevrelerinde saygı görüyorlar ve sözleri dinleniyor. En azından kendilerini buna inandırmış durumdalar.