"Onlardan korkmamıza gerek yok"

Her şey Steven Speilbergin "Jaws" adlı ünlü filmiyle başladı. Kocaman ağzı, sivri dişleriyle önüne çıkan herkesi yiyen o tekne boyundaki köpekbalığı en korkulu rüyamız oldu. Dün gösterime giren "Açık Deniz" adlı filmde de köpekbalıkları okyanusun ortasında kalan iki insanın çevresini sarıyor ve bize şu soruları hatırlatıyor: "Onlar gerçekten de bu kadar saldırgan mı?", "Bizim denizlerimizde de tehlikeli köpekbalıkları var mı?", "Bir gün karşımıza çıkarsa ne yapmalıyız?" Biyolog Nesem Demiray ve Prof. Dr. Bayram Öztürk sorularımızı cevapladı. Nesem Demiray (Biyolog / Başkent Dalış ve İlkyardım Merkezinde 2 Yıldız Eğitmen Dalıcı / SCSPF-Sualtı Federasyonu Bilim İnceleme Kurulu Üyesi) "Köpekbalığını görünce sırtınızı bir kayaya verin" Evet, Genellikle 150-200 metre derinlikte yaşıyorlar. Ama bazı camgöz türleri nisan ile eylül ayları arasında çiftleşmek ya da yavrulamak için sığ sulara geliyor. Denizlerimizde köpekbalığı var mı? Marmara Denizi, Dalyan ve Boncuk Koyu, Marmaris-İçmeler yavrulamaya ve çiftleşmeye en çok geldikleri yerler. Yalnız köpekbalıklarıyla ilgili net bilgiler vermek zor çünkü bu konuda geniş çalışmalar yok Türkiyede. En çok nerelerde kıyıya yaklaşıyorlar? Biz mesela köpekbalığı dalışına gitmiştik Boncuka... Üç metre derinlikte gördük onları. Camgözdü ve 2-2,5 metre boyları vardı. Sığ sulara geldiklerinde, onları hangi derinliklerde görebiliriz? Genel olarak köpekbalığı yavrulama, yumurtlama ya da çiftleşme döneminde vücut hareketlerini ve beslenmesini en aza indiriyor. O dalışta onlarla beraber yüzdüm hatta sevdim bile. Hareketleri son derece yavaştı. Tehlikeli değil mi onlara bu kadar yaklaşmak peki? Akdenizde 100 yıl içinde sadece 18 saldırının kaydı var, 1960lı yıllardan sonra ise böyle bir vaka görülmemiş. Türkiye sularında kesinlikle korkulmaması gerek. Hiç Türkiye sularında gerçekleşmiş bir köpekbalığı saldırısı var mı? Dünyada 350 tür var, yalnızca 10 tanesi saldırgan, bunların beş tanesi de istemli olarak saldırıyor. Köpekbalıkları tahrik olmadığı sürece genelde kaçmayı tercih eden hayvanlar. Genel olarak köpekbalıkları tehlikeli hayvanlar mı? Büyük beyaz olarak bilinen tür. Ama yaklaşık 150-200 metre derinlikte yaşıyor. Kıyıya gelme durumu kesinlikle yok. Sadece bir kere görülmüş Türkiyede, o da 1960lı yıllarda. En tehlikeli tür hangisi? Güney Amerikada. Saldırılar o kadar çok ki, her sahilde fazla açılmayın gibi uyarılar var. Dünyada en çok hangi bölgelerde köpekbalığı saldırısı oluyor? Bir yiyecek gördüğü için ya da kendini korumak için saldırır. En çok sörf yapanlara saldırılar oluyor. Çünkü köpekbalığı sörfü aşağıdan bakınca fok zanneder. Neden saldırıyorlar? Evet, bu konuda çeşitli tavsiyeler var: Köpekbalığını görünce bir kayaya sırtınızı verin Hayvanın üst burnunda omurgası devam eder,onu kıvırma şansı yoktur. Sırtınızı kayaya verirseniz saldırı açısı zorlaşır. Köpekbalığı dalışı yapanlar hayvanı ürkütmek için suya elektrik veriyor. Kuvvetli ses çıkarılabilir. Hareket etmemek, yavaş yavaş uzaklaşmak onun ilgisini çok çekmemek için bir yöntem. Bunun dışında sarı gibi parlak renklerden korkuyorlar. Ama her köpekbalığı için geçerli değil. Renk bazılarının da ilgisini çekebilir Köpekbalığı görünce alabileceğimiz önlemler var mı? Prof. Dr. Bayram Öztürk (İstanbul Üniversitesi Su Ürünleri Fakültesi Öğretim Üyesi / Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Başkanı) "Denizlerimizde 14 aileden 34 köpekbalığı türü var" Evet ama Akdenize göçmen gelen balıklar bunlar, besini takip ederek bu kıyılara geliyorlar. Bir de Marmarisin Boncuk Koyunda yaşayan kumköpekbalığı gibi göçmen olmayanlar da var. TÜBİTAKın Türkiyedeki balıklarla ilgili hazırladığı kitaba göre denizlerimizde 14 aileden 34 köpekbalığı türü var, buna vatoz türleri dahil. Türk sularında yaşayan köpekbalıkları var mı? Gelecek sene uluslararası bir toplantı yapılacak. Konular arasında Türkiyedeki köpekbalıklarının korunması ve avlanması gibi başlıklar da var. Türkiyede bu balıklarla ilgili özel çalışmalar var mı? Akdenizdeki köpek balıkları ihraç edilmek üzere fazla sayıda avlanıyor. Özellikle kum ve sapan köpekbalıkları sayıca hassas noktada olan iki tür. En çok Korede olmak üzere Çin lokantalarında, köpekbalığının sırt yüzgecinden çorba yapılıyor. İstanbuldaki Çin lokantalarında da bulabilirsiniz. Yüzgecinin yanı sıra eti de yeniyor. Kıkırdaklı bir balık olduğundan eti çabuk bozuluyor, o yüzden taze tüketilmeli. Ben tattım, tadı çok güzel. Neden korunmaları gerekiyor? Türkiye denizlerinde yaşayan köpekbalığı türlerinden bazılarını Nesem Demiray anlatıyor... Türkiyedeki köpekbalıkları Mavi köpekbalığı (Pamuk köpekbalığı): Boyu 5-6 metre. İnsan etini tadanlar daha da tehlikelidir. Kan kokusu almadıkça saldırmazlar. Erkek ve dişilik organlarının kızartılıp yendiği bilinir. Camgöz: Türkiyede en çok bulunan köpekbalığı türüdür. Dikburun: Boyu dört metreyi bulabilir Seyrek görülürler. 150 metreden daha sığ derinlikte yaşamaz. Büyük beyaz: 12 metreye kadar boyu olabilir. En tehlikeli köpekbalıklarından biridir. Açık denizlerde yaşar. Türkiye sularında bir kez görülmüştür. Sapan: Boyu üç metreye varabilir. Güneşli havalarda su üstünde hareketsiz durmaktan hoşlanır. Çekiçbalığı: Derinlerde yaşar. Boyu dört metreye ulaşabilir. Gri köpekbalığı: Büyük dişlere sahiptir. Avını üst çeneleriyle tutar, alt çeneleriyle keser. Kedibalığı: Çamurlu tabanda, 100 metre derinde yaşar. Derisi sert olduğu için marangozlar zımpara olarak kullanılır.