“Yırtılmış bir Picasso’nun onarımı yıllar sürebilir”

Geçtiğimiz günlerde New York Modern Sanatlar Müzesi’ni ziyaret eden bir kişinin ünlü İspanyol ressam Pablo Picasso’nun “Actor” adlı tablosunun üstüne düşerek eseri yırtması “Böyle bir durumda ne yapılır?” sorusunu gündeme getirdi. Bu durumda tabii ki iş, resim restoratörlerine düşüyor. Eserle ilgili uzun araştırmalar yapılıyor; “Hangi dönemde yapılmış?”, “Hangi malzemeler kullanılmış?”, “Hangi renkler, hangi teknik seçilmiş?” gibi sorulara yanıt verildikten sonra onarıma başlanıyor. Bazen koleksiyoner ya da müze yetkilileri eserde restorasyon yapıldığının belli olmasını istemiyor bazense tam tersi söz konusu oluyor. Ancak bu işin uzmanları, mümkün olduğu kadar esere az dokunmaktan, orjinalliğini bozmamaktan, ressamın sanatına müdahale etmemekten yana...
Dünyada “resim restoratörü” olmak için ciddi bir eğitimden geçmek gerekli. Türkiye’de ise maalesef resimden anladığını söyleyen hemen hemen herkes bu işe soyunmuş durumda. Bu nedenle de zaten onarılması gereken pek çok eser daha büyük zarar görüyor. Önemli bir eser zarar gördüğünde restorasyonunu yaptıracak kimse yok mu Türkiye’de? Elbette var. Her ne kadar sayıları belki de beş parmağı geçmese de aylarını, bazen yıllarını tek bir esere harcayarak bu işi layığıyla yapan isimlerden söz edebiliriz. Bu isimlerden en önemlileri arasında ise Sevinç Altan ile Özer Aktimur yer alıyor. Pek çok koleksiyoner resimlerini onlara emanet ediyor, Pera Müzesi, Sakıp Sabancı Müzesi, İstanbul Modern gibi önde gelen müzelerdeki eserler onların sayesinde sanatseverlere ulaşıyor. Bir resimdeki en ufak bir yırtığın onarımı ise genelde 2 bin dolarlardan başlıyor. Onları, çalışırken izleme fırsatı yakaladık...


“Hırpalanmış bir Civanyan tablosu elime geçtiğinde içim çok cız etti”
Sevinç Altan:(İstanbul Modern ve Sakıp Sabancı Müzesi resim restoratörü)
- Mimar Sinan Üniversitesi Resim Bölümü mezunuyum. Yaklaşık 25 yıldır restorasyonla uğraşıyorum. Resimler çeşitli hallerde geliyor bana. Ülkemizde çok kötü şartlarda saklanıyorlar maalesef. Mesela nemli ortamlarda kalmış resimler çok var. Oysa belli nem ve ısıda kalmalılar. Aşırı sıcağa, ışığa, neme maruz kalıyorsa zarar görüyor ve ufak bir darbede de yırtılmalar olabiliyor.
-İçimin cız ettiği çok eser geldi bana. Mesela bir tane Civanyan eseri vardı. Yırtılmış, hırpalanmış, boyaları dökülmüş ve kötü ellerde restore edilmişti. Bununla bir aydan fazla uğraştım. Nazmi Ziya’dan Hikmet Onat’a, Selim Turan’dan Mübin Orhon’a kadar pek çok sanatçının resmi geçti elimden. İmzası olmayan, üzerinde sadece 1854 tarihi olan bir resim var şu an atölyemde. Kötü durumda geldi.
-Gerekiyorsa resmi şasiden söküp çıkarıyorum. Gerilmiş noktalarda büyük yıpranmalar varsa o bölgeleri sağlamlaştırıyorum. Önce bir arka temizliği yapıyorum. Bu çok önemli. Tuvalin dokularına girmiş kirler oluyor. Kazıyarak, ince fırçalarla yapıyoruz bu temizliği. Daha sonra resmin görünen kısmını santimetrekare santimetrekare temizliyoruz. Alkollü vernik gibi özel ilaçlar kullanıyoruz. Eğer varsa yırtığı onarılıyor. Arkadan yama yapmak için özel malzemeler var. Son olarak da boyanıyor ve vernikle korumaya alınıyor. Su bazlı geri dönüşümlü malzeme kullanıyoruz. Sanatçının kendi kullandığı tekniğinden farklı bir teknikle boyanmasına dikkat ediyorum. Özellikle de önemli bir eserse müdahale edildiği belli olmalı. Neresi zarar gördüyse orası onarılmalı. Mümkün olduğunca az müdahale edilmeli.
-İstanbul Modern, Sakıp Sabancı Müzesi, Maçka Mezat ve Bali Müzayede ile birlikte çalışıyorum. Türkiye’de bu işi yapan çok az uzman var. Ama çoğalıyor. Bu işi yaptığını zanneden insanların yanlışlarını düzeltmek zorunda kalıyoruz.


“Rulo yapılmış, üzerine basılmış, çizik çizik olmuş Abdülhamit portresini beş ayda onardım”Özer Aktimur (Mimar Sinan Ünv. Güzel Sanatlar Fakültesi Sanat Eserleri Konservasyon ve Restorasyon Bölümü Öğretim Üyesi)

-Venedik’te restorasyon eğitimi gördüm. Tuval ve ahşap üzerine yapılmış resim restorasyonuyla ilgili de Floransa’da mastır yaptım. Pera Müzesi, İş Bankası Müzesi ve Resim ve Heykel Müzesi’yle çalışıyorum.
-Bu işte önemli olan resmi korumak ve sağlıklı hale getirmek. Allayıp pullamak değil. Restorasyon ayrı bir uzmanlık alanı. Mesela bazı restoratörler yırtılan resmi arkadan baliyle yapıştırıyorlar. Bu da zamanla bütün resmi bozuyor.
-Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi’nde Sanat Eserleri Konservasyon ve Restorasyon Bölümü’nu kurduk. Bu dört yıllık bölümde artık uzman yetişecek. Şu an İş Bankası sponsorluğunda büyük bir laboratuvar kuruluyor. Cihazlarımız İtalya’dan geliyor. 2011’den itibaren öğrenci kabul etmeye başlayacağız.

“Her bir lif, diğerine denk getiriliyor”
- Restorasyonunu yaptığım en değerli eserlerden biri Padişah Abdülaziz’in yaptığı bir portreydi. Babası Abdülhamit’in portresini yapmış. Resim rulo yapılmış, üzerine basılmış, çizikler oluşmuştu. Beş ayda onardım. Devrim Erbil’in de bir resmindeki kesiği onarmıştım.
-Zarar görmüş bir resim geldiğinde her şeyden önce resimle ilgili araştırma yapılmalı. Hangi dönem yapılmış, hangi malzeme, hangi teknik kullanılmış? Malzemelerin birebir aynı bulunmak zorunda. Sanatçının kullandığı renkler, hatta o dönem boyanın markası bile önemli. Floransa’da bir kırmızının nasıl bu kadar parlak olduğunu araştırıyordum. Meğer sanatçı camı toz haline getirmiş, kırmızıyı da içine katmış.
-Taksim’deki Aya Triada Kilisesi’nin iç ahşap düzeni 6-7 Eylül olaylarında komple yakılmıştı. Kilisedeki resimlerle ilgili bütün restorasyonu ekibimle birlikte yaptık.
-Son olarak Pera Müzesi’nde Chagal sergisiyle ilgilendim. Sergilerin başından sonuna kadar resimlerin başındayım. Eserler asılmadan önce çeşitli ışıklarla resimleri inceliyoruz, bir sorun olup olmadığına, yolda zarar görüp görmediğine bakılıyor. Eserlere sanatçısından sonra birebir yakın olmak çok güzel. Ayrıca müzeye gelen her eseri araştırmam gerekiyor, çok keyifli. Mesela Picasso sergisi olacak Pera’da. Şu an onun eserleriyle ilgili çalışıyorum.
-Parçalanmış bir Picasso resmini restore etmek çok uzun sürebilir. Onarıldıktan sonra restorasyon hiç ya da çok az belli olabilir. Aslında bu, o koleksiyonerin tercihi. Sıradan bir tablonun bile yırtığını düzeltmek üç-beş ayı alabilir. Picasso içinse en az 1-2 yıl uğraşırsınız. Yırtıldıktan sonra her bir lif diğer life denk gelecek şekilde birleştiriliyor çünkü.
- En ufak bir yırtığı düzeltmek
2-3 bin dolardan başlar. Mesela parçalanmış Picasso üzerinde çok uzun bir çalışma yapılmalı. Yılları ve daha büyük rakamları bulabilir.